Gemlikte Ticaret

GEMLİKTE TİCARET #

Gelir elde etmek amacıyla, mal alım satım faaliyetlerine ticaret denilmektedir. Ticaret üretim faaliyeti olamayıp, malların yer değiştirmesini sağlayan bir hizmettir. Üreticiden tüketiciye kadar taşıma, depolama, ambalajlama ve pazarlama işlerinin bütünü ticari faaliyet kapsamında değerlendirilmektedir.193

Tarihin eski dönemlerinden beri Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı egemenliği altında bulunan Gemlik ve çevresi ulaşım imkânlarının vermiş olduğu avantajlardan dolayı devamlı ticari canlılık kazanmıştır. Roma ve Bizans döneminde ağırlıklı olarak zirai ürünlerin ticareti yapıldığı ifade edilmektedir. Selçuklu döneminde geçiş güzergâhı olarak kullanılan saha, Osmanlılar döneminde ipek, mermer ve zirai ürünler ticaretinin yapıldığı önemli bir bölge olmuştur.

Ekonomik faaliyetlerin çeşitli olduğu araştırma sahasında yoğun bir ticari aktivite mevcuttur. Ticari faaliyetlerin yerleşmelerin dağılımına etkisi düşünüldüğünde çalışma alanımızı çekici yapan özelliklerin başında mal ve hizmetlere ulaşabilmek bir başka ifade ile ticari aktivitelerin çeşitliliği gelmektedir.

193Doğanay vd, s. 390.

Araştırma sahasında bulunan ticari faaliyetleri, etki alanı bakımından iki farklı grupta toplayabiliriz. Bunlardan ilki da yer alan küçük ölçekli işletmelerin üretmiş oldukları ürünler ile satın aldıkları ürünlerin köyler ve şehirlerarasında pazarlanmasına dayalı ticari ilişkiler, ikincisi ise büyük ölçekli işletmelerin üretmiş oldukları ürünlerin alım satımına dayalı diğer şehir, bölge ve ülkelere ile sürdürülen geniş çaplı ticari ilişkilerdir.

Ekonomik değer olarak zirai faaliyetler bölümünde belirtildiği üzere sahadaki en önemli tarımsal ürün olan zeytin ve zeytine dayalı ürünler Gemlik ticaretinin büyük bir kısmını oluşturmaktadır. Hasadı yapılan zeytin Marmara Birlik, Tarımsal Destek Kooperatifi ve tüccarlar tarafından alınmaktadır. Kasım ayı itibariyle başlayan ve tüm yıl boyunca devam eden zeytin ticareti özellikle aralık ve şubat ayları arasında yoğunluk kazanmaktadır. Fakat yıl boyunca zeytin ticareti ile uğraşan birçok küçük ve orta ölçekli işletme ticari faaliyetlerine devam etmektedir. Gemlik Ticaret Odası verileri incelendiğinde çalışma alanımızın sınırları içerisinde 257 adet zeytin ticareti yapan faal işyeri bulunmaktadır. Gemlik ticaretinin yaklaşık % 23’ünü oluşturan zeytin ve zeytin üretiminde dayalı birçok işletme, üretmiş oldukları ürünleri yurtiçi ve yurt dışına pazarlamaktadır.

Sahada ticari faaliyetler ilk dönemlerde Balıkpazarı, Hamidiye, Demirsubaşı ve Osmaniye Mahallelerinde toplanmıştır. Ayrıca çalışma alanımızın ilk yerleşim yeri olan Balıkpazarı I. ve II. caddeleri boyunca yer alan iş ve ticaret alanları ticari faaliyetlerinin

ilk dönemlerde yoğunluk kazandığı yerlerdir. Nüfusun artmasıyla beraber Gemlik Ovası’na doğru gelişim gösteren yerleşmeler sonucunda Karsak Deresi’nin denize ulaştığı kanal çevresi, Hamidiye Mahallesi, İstiklal ve Orhangazi caddeleri boyunca ticaret alanları gelişim göstermiştir. Şehrin gelişmesiyle birlikte şehre giriş sağlayan en işlek cadde olan İstiklal Caddesi kuzey-güney doğrultuda kıyıya paralel uzanarak perakende ticaretin yoğunluk kazandığı bir alan haline gelmiştir. Gemlik Ovası’nda doğu-batı doğrultusunda uzanan Hamidiye Mahallesi ve Orhangazi Caddesi, iş ve ticaret alanların gelişim gösterdiği merkezler olup toptan ticaretin yoğunluk kazandığı yerleşim alanlarıdır. Gemlik Zeytin Hali, Orhangazi Caddesi üzerinde çiftçilerin ürünlerini pazarladıkları ve ticari faaliyetlerin yoğunlaştığı bir merkez olarak yıllardır etkinliğini devam ettirmektedir. Orhangazi Caddesi’nde diğer ticari alanlara göre yıl boyu hareketlilik yaşanır. Bu caddede tüm yıl boyunca ticari hareketliliğin yaşanması, malların yüklenme ve boşaltmasının kolaylığı ile ulaşımın imkânlarının diğer ticari alanlara göre daha kolay olmasından kaynaklanmaktadır.

Araştırma sahasında görülen ticari faaliyetlerin özelliklerini birkaç başlık altında toparlayabiliriz.

Gemlik’te bulunan ticari işletmelerin birçoğu ulaşımın elverişli olmasından dolayı ana caddeler üzerinde toplanmıştır. İstiklal ve Orhangazi caddeleri boyunca ulaşım koşullarının elverişli olması perakende ve toptan ticaretin bu caddeler üzerinde gelişmesine katkı sağlamıştır. Ulaşım sahip olduğu elverişli konum ile ilçede ticari açıdan zengin bir potansiyel oluşmuştur.

Çalışma alanımızda ilk dönemlerde iç içe olan meslek grupları şehirleşmenin gelişmesiyle beraber aynı meslek grubuna ait iş yerleri aynı alan üzerinde faaliyet göstermeye başlamıştır. Örneğin zeytin toptan satıcıları Orhangazi Caddesi ve Zeytin Hali’nde zeytin ticareti yapan ufak çaplı işletmeler de İstiklal Caddesi’nde yoğunlaşmıştır. Sanayi tarzı üretim yapan işletmelerde şehir merkezinden Yalova-Bursa Karayolu ve Karsak Deresi’nin kenarlarına taşınmışlardır.

Şehir merkezinde bulunan pasajlar ve son yıllarda yapılmaya başlanan alış veriş merkezleri şehir içi ticari faaliyetlerin yoğun olarak yapıldığı alanlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Pasajların alt katları perakende ticaret alanları olup üst katlar bazı kuruluşların ve şahısların bürolarından oluşmaktadır. Gemlik ticaretin yönetim alanı olan pasajlar, çalışma alanızda ilgi gören ve halkın yıl boyunca alış veriş faaliyetlerini

sürdürdüğü yerler olarak karşımıza çıkmaktadır. Ticari faaliyetlerin yıl boyu hareketli olduğu çalışma sahada halkın en önemli geçim kaynağı ve ilçenin başlıca tarım ürünü olan zeytin, toptan ve perakende satışı ile ilçe ekonomisinin temel kaynağıdır.

Çalışma alanımızda bir diğer ticari faaliyet ise sanayi kuruluşları tarafından üretilen mamullerdir. Gemlik ticaretine çok büyük katkıları olan sanayi kuruluşları 1970 yılından sonra ekonomideki etkinliklerini arttırmaya başlamışlardır. Sanayi tesislerinde üretimi yapılan ürünlerin yurt içi ve yurt dışına pazarlanması ile beraber çalışma sahasında yurt içi ve yurt dışı ile ticari bağlantıları kuvvetlendirilmiştir. İlçede üretimi yapılan ürünler dışında saha dışından getirilip ticareti yapılan ürünler de önemli bir ticari potansiyel oluşturmaktadır.

Tablo 2.22. Araştırma Sahasında İş Koluna Göre Faal Firma Sayısı.

Kaynak: Gemlik Ticaret ve Sanayi Odası.

Çalışma sahasında ticari faaliyetlerin sosyal ve ekonomik alanda etkinliğinin biraz daha artması Bursa Serbest Bölgesi’nin kurulmasıyla birlikte gelişim olmuştur. Bursa Serbest Bölgesi Bursa, Sanayi ve Ticaret Odasının önderliğinde Bursa Sanayici ve İş adamlarının ortaklığıyla Bursa Serbest Bölge Kurucu ve İşletici A.Ş. (BUSEB) olarak 1998 yılında Serbest Bölge kurmak ve işletmek üzere kurulmuştur.194 Serbest Bölgenin kurulmasıyla beraber saha içerisinde hissedilir derecede ekonomik hareketlilik yaşanmaya başlamıştır. Bursa merkezde üretilen ürünlerin ithalat ve ihracını hızlı bir

194Gemlik Sanayi ve Ticaret Odası, Erişim Tarihi: 5 Temmuz 2012, www.gtso.org.tr

şekilde pazarlayabilmek için kısa süre içerisinde kurulup, faaliyet alanlarını genişletmiştir. Ayrıca gümrük uygulamaları ve çeşitli yasal prosedürleri en aza indirerek yerli ve yabancı yatırımcıları kendi sınırlarına çekmek isteyen devletler haberleşme, altyapı olanaklarını geliştirerek Serbest Bölgeleri oluşturdular.195

BUSEB’in Gemlik’te kurulmuş olması sahanın ulaşım olanaklarının elverişli olmasında kaynaklanmaktadır. Çünkü deniz limanı olan yerleşmelere kurulan Serbest Bölgeler (SB) ithal ve ihraç edilen ürünleri kolay ve daha düşük maliyetle istenilen yere ulaştırmaktadır. Bu nedenden dolayı ülkemizin doğusunda kurulan SB’ler ile ülkemizin batısında kurulan SB’ler karşılaştırıldığında doğu bölgelerde kalan SB’lerin fazla gelişim göstermediği görülmektedir. 2009 yılında yapılan bir araştırmada SB’lerin deniz kenarına yakın alanlarda kurulmasıyla beraber ucuz işgücü, hammadde ve üretimi yapılan ürünlerin kolay ve daha düşük bir maliyetle ulaştırılabileceği belirtilmiştir.196Nüfusun tarihsel gelişiminde belirtildiği üzere SB’nin kurulmasıyla beraber ilçe nüfusunda artış gözlemlenmiştir. Yeni ticaret merkezlerinin ve iş alanlarının kurulmasıyla beraber işgücüne ihtiyaç duyulmuştu. Bu işgücü talebini karşılayabilmek için köylerde ilçe merkezine göç başlamıştır. 1980 yılından itibaren 2000 yılına kadar fazla değişim göstermeyen köy nüfus oranı SB’nin kurulmasından sonra hızlı bir azalma göstermiştir. 2000 yılında % 27 olan köy nüfus oranı 2011 yılına kadar % 8 seviyelerine inmiştir.

BUSEB’in faaliyete başladığı yıldan itibaren ticaret hacmi her sene artış göstererek Türkiye’nin ilk üç SB’si arasına girmiştir.197 Bu hızlı yükseliş ulaşım imkânlarının yanı sıra istihdam sorununun yaşanmamasından kaynaklanmaktadır. Ayrıca SB’nin tüm altyapı hizmetinin tamamlanması ve isteyen firmaların bölge içerisinde arazi satın alabilmeleri SB’nin gelişim sürecini hızlandırmış ve ticaret hacmini artmasına neden olmuştur. Yaklaşık 130 faal firmanın 825.000 m2’lik bir alanda ticari faaliyetlerini sürdürdüğü SB’de yıllık ticari hacmi Tablo 3.9’da belirtilmiştir.

195Lütfü Öztürk, “Serbest Bölgelerde Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları: Dünyadaki Uygulamalara Teoriler Işığında Bir Bakış” Akdeniz Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 4 (7), 2004, s. 110-128.

196Lütfü Öztürk, Kemal Değer, Sevgi Değer, “Şehirsel Ekonomik Büyümede Serbest Bölgeler: Politika veya Ekonomik Tercih Mi?” Atatürk Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 23(1), 2009, 364-365.

197Gemlik Ticaret ve Sanayi Odası Yayın Organı, Erişim Tarihi:4 Eylül 2012, http://www.ekogemlik.com

Tablo 2.23. Gemlik İlçesi 2006-2012 Yılları Arası İthalat-İhracat İstatistikleri.

25,00

19,44

20,00

15

15,00

16,22

10,00

8,06

7,78

8,75

14,14

4,4

6,06

5,00

6,12

7,14

0,00

İthalat

İhracat

4,63

2006

4,63

4,4

2007

6,12

6,06

2008

7,14

8,06

5,31

2009

5,31

7,78

7,48

2010

7,48

8,75

2011

19,44

16,22

2012

15

14,14

Kaynak: Gemlik Gümrük Müdürlüğü 2012 Verileri.

Şekil 2.12. Gemlik İlçesi 2006-2012 Yılları Arası İthalat-İhracat İstatistikleri.

BUSEB’in dışında sahanın ticari faaliyetleri incelendiğinde büyük ölçekli sanayi tesislerinin ürünlerinin ithalatı ve ihracatına dayalı mallar önemli bir ekonomik potansiyel oluşturmaktadır. Özellikle deniz yolu taşımacılığı ile yapılan ithalat ve ihracat faaliyetleri sahada ticari potansiyelini belirlemek açısından faydalı olacaktır. Gemlik Gümrük Müdürlüğü ithalat-ihracat rakamları incelendiğinde 2006 yılından itibaren devamlı bir ticari hareketlilik göze çarpmaktadır. Özellikle 2006-2008 yılları arasında hızlı gelişim gösteren ticari faaliyetler 2008-2009 yılları arasında düşüş göstermiştir. Fakat 2009 yılından sonra tekrar yükselişe geçen ticari faaliyetler 2012 yılı ekim ayı itibariyle bir önceki yıla göre tekrar bir azalma göstermiştir. Tablo 3.9’da 2006-2012 arasındaki ithalat-ihracat oranları belirtilmektedir.

Sahada faaliyet gösteren firmalar tarafından gerçekleştirilen ticaret faaliyetleri büyük ölçüde deniz yolu taşımacılığı ile gerçekleştirilmektedir. Taşıt istatistik değerleri incelendiği zaman ithalat ve ihracat oranlarında yakınlık söz konusudur. SB’nin kurulmasından sonra yoğun bir ticari faaliyetin yaşandığı, gelen giden taşıt sayısı da artış göstermektedir (Tablo 2.24).

Tablo 2.24. Gemlik İlçesi 2007-2012 Yılları Arası Gelen-Giden Taşıt İstatistikleri.

Adet

200.000

Kaynak: Gemlik Gümrük Müdürlüğü 2012 Verileri.

Şekil 2.13. Gemlik İlçesine Gelen Taşıt Sayıları.

Gemlik’te ticari faaliyetlerin büyük bir bölümü sahada bulunan limanlardan gerçekleşmektedir. Gelen-giden taşıt istatistikleri incelendiğinde 2011 ve 2012 yılları hariç diğer tüm yıllarda gelen taşıt miktarı giden taşıt miktarından daha fazladır. 2012 yılı itibariyle gelen-giden taşıt sayısına paralel olarak ihracattan elde edilen gelirde bir önceki yıla göre yaklaşık -% 23 azalma görülmektedir. Aynı şekilde ithalattan elde edilen gelirde de -% 5 azalma göze çarpmaktadır (Tablo 2.23).

Şekil 2.14. Gemlik İlçesinde Giden Taşıt Sayıları.

Gemlik limanlarından dünyanın birçok ülkesine ithalat ve ihracat yapılmaktadır. İhracat yapılan ülkelerin başında sırasıyla; Almanya, İngiltere, Fransa, İspanya ve Çin gelmektedir (Şekil 2.15). İhracat yapılan ürünlerin başında ise Otomotiv, Mermer, Gıda Ürünleri ve Seramik büyük bir oran oluşturmaktadır (Tablo 2.25).

Şekil 2.15. İhracat Yapılan Ülkeler

Tablo 2.25. İhracat Yapılan Ürünlerin Sektörlere Göre Dağılımı.

Kaynak: Gemlik Ticaret ve Sanayi Odası.

Ülkemiz tarafından ülkeler arası karşılıklı anlaşmalara dayanılarak ithalat ve ihracat yapılmaktadır. Bu anlaşmalardan bazıları Gemlik Ticaret ve Sanayi Odası tarafından tasdik edilmiştir. Ticaret ve Sanayi Odası’nın tasdik ettiği belge sayısı 2012 yılı itibariyle onayı yapılan 28.840’dir. Önemli ölçüde A.TR ülkelerine yapılan ihracat sayıları Tablo 2.25’de belirtilmiştir.

2,2 2,1 21,7 1,1

0,8 0,6 0,5

2,4

6,4

39,3

6,6

10,6

13,3

12,4

Otomotiv Mermer Gıda Seramik vd.

Demir- Çelik vd. Tekstil

Beyaz Eşya Diğer

Elektrik-Elektronik Kimyevi Mamuller Makine

Mobilya Pvc-Plastik

Maden ve Taş San.

Şekil 2.16. İhracat Yapılan Ürünlerin Sektörlere Göre Dağılımı.

A.TR belgeli ihracat, Avrupa Birliği’ne üye ülkelere yapılan ihracatlar da Türkiye ve Toplulukta Serbest Dolaşım ‘da bulunan eşyanın Türkiye-Avrupa Topluluğu Gümrük Birliği çerçevesinde tercihli rejimden yararlanabilmesini sağlamak üzere Gümrük İdaresi’nce ya da bu idare tarafından yetki verilen kuruluşlarca düzenlenip

gümrük idarelerimizce vize edilen belgedir. Türkiye ile Avrupa Topluluğu Arasında oluşturulan Gümrük Birliğinin Uygulanmasına İlişkin Esaslar Hakkında 2002/4616 sayılı 24.07.2002 tarihli Karar çerçevesinde düzenlenen belgedir. Almanya, Fransa, İtalya, Belçika, Lüksemburg, Hollanda, Danimarka, İrlanda, İngiltere, Yunanistan, Portekiz, İspanya, Avusturya, Finlandiya, İsveç, Polonya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Slovenya, Malta, Estonya, Letonya, Litvanya ve Kıbrıs A.TR belgesi düzenlenen ülkelerdir.

Menşe Şahadetnamesi A, B ve C sayfaları olmak üzere 3 sayfalık belgedir. Menşe Şahadetnamesine konu ihraç eşyasının, tümüyle bir ülkede elde edilen veya üretilen eşya ise, o ülke menşeli olduğunu; üretimi birden fazla ülkede gerçekleştirilen eşya söz konusu olduğunda ise bir ülke menşeli sayılabilmesi için o ülkede yeni bir ürün imal edilmiş veya imalatın önemli bir aşamasının ve ekonomik yönden gerekli görülen en son esaslı işçilik ve eylemin o ülkede yapılmış olduğunu belgelemek için düzenlenmektedir. A, B ve C sayfalarından oluşan Menşe Şahadetnamesini dolduran ve C nüshasını imzalayan ihracatçılarımızca eşyanın beyan ettikleri ülke menşeli olduğu hususunda tevsik edici tüm bilgi ve belgelerle birlikte onay işlemleri Gemlik Ticaret ve Sanayi Odası tarafından yapılmaktadır.

EUR-1 ve EUR-MED Dolaşım Sertifikası Türkiye’nin Serbest Ticaret Anlaşması imzaladığı ülkelere yönelik ihracatlar da, Avrupa Birliği’ne üye ülkelere Tarım Ürünleri Listesi kapsamına dahil ürünlerin ihracatında ve yine Avrupa Birliği’ ne üye ülkelere Avrupa Kömür Çelik Topluluğu Ürün Listesi kapsamında dahil ürünlerin ihracında malın gümrük indiriminden yararlanması amacıyla İstanbul Ticaret Odası’nca onaylanan ve Gümrük İdareleri’nce vize edilen belgedir. İsrail, Makedonya Hırvatistan Bosna Hersek, Filistin, Tunus, Fas, Suriye, Mısır, Arnavutluk, Gürcistan, Sırbistan, Ürdün ve Şili EUR-1 ve EUR-MED belgesi düzenlenen ülkelerdir.

FORM A (Özel Menşe Şahadetnamesi) Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) çerçevesinde uygulanan Genelleştirilmiş Preferanslar Sisteminden yararlanmak üzere ülkelere yapılan ihracatlar da sayılan ülkelerin gümrük indirimi uyguladıkları eşyanın ihracında düzenlenen ve ithalatçı ülke gümrük idaresine muhatap belgedir. Rusya, Japonya, Kanada Avustralya, Yeni Zelanda, Beyaz Rusya, Ukrayna FORM A belgesi düzenlenen ülkelerdir.198

198Gemlik Ticaret ve Sanayi Odası, Erişim Tarihi: 15 Ocak 2013, http://www.gtso.org.tr.

Tablo 2.26. Türlere Göre İhracat Sayıları.

Kaynak: Gemlik Gümrük Müdürlüğü.

1. Şekil 2.17. Türlere Göre İhracat Sayıları.

   Sonuç olarak, sahip olduğu coğrafi konumundan dolayı sahadaki ticari hayat bazı yıllardaki azalmalara rağmen devalı bir gelişim göstermiştir. Çevresindeki sanayi ketlerine yakın oluşu sahanın en önemli avantajı olup tarım ve sanayi ürünleriyle zengin bir ticari potansiyel sunmaktadır.

2. TURİZM

   Araştırma sahasında turizm; tarım, ticaret, sanayi gibi gelir getirici faaliyetler arasında yer almaktadır. İlçe küçümsenemeyecek bir turistik potansiyele sahip olup, bu potansiyel yeterince değerlendirilememektedir. Turistik potansiyel değerlendirildiği takdirde, turizm faaliyetleri ilçe ekonomisine daha fazla katkı sağlayacaktır. Bu yüzden çalışmamızda, sahadaki turizm faaliyetleri, mevcut turistik potansiyel göz önünde bulundurularak incelenmiş, turistik çekicilikler ve sahaya uygun turizm faaliyetleri ortaya konulmuştur.

   1. Turistik Çekicilikler

      Bir alanın turist çekebilmesi turizmin temel unsurlarının varlığına bağlıdır. Turizmin temel unsurları ise; turistik çekicilik, erişim kolaylığı ve konaklama imkânlarıdır.199 Bu üç unsurun varlığı, bir sahada turizmin gelişimini kolaylaştırmaktadır.

      Turistik çekicilikler, doğal ve beşeri turistik çekicilikler başlıkları altında incelenmiş olup, turistik çekicilik bakımından elverişli coğrafi kaynaklara sahiptir. Doğal turistik çekicilikleri dağlar, mağaralar, peribacaları, vadiler, deniz kıyısı, göller, akarsu kıyıları, bitki örtüsü gibi doğal güzelliklerden oluşmaktadır. Bu doğal kaynaklar bir yeri turizm açısından çekici kılan özellikler arasında yer almaktadır. Doğal turistik çekicilikler kadar önemli olan beşeri çekicilikleri ise tarihi yerleşmeler, tarihi eserler, konaklama-dinlenme tesisleri, eğlence yerleri ve turistik altyapı hizmetleri oluşturmaktadır.

      Araştırma sahasındaki doğal turistik çekiciliklerden en önemlisi uygun iklim koşullarına bağlı olarak gelişen ”deniz turizmidir”. Bir yerde iklim koşulları uygun değilse deniz turizminin gelişim göstermesi beklenmez. Ancak Gemlik, Akdeniz geçiş ikliminin hüküm sürdüğü bir coğrafyada yer almasından dolayı deniz turizmine oldukça elverişlidir. Uygun iklim koşullarının yanı sıra bir yerde deniz turizminden bahsetmek için en önemli husus o yerin alçak kıyı şeritlerinin uzunluğudur. Gemlik’te kıyı şeritlerinin uzunluğu yaklaşık 44 km’dir.200 Turizme elverişli kıyı şeridinin önemli kısmını Büyük ve Küçük Kumla, Karacaali, Narlı, Fıstıklı, Kapaklı, Gemsaz, Kumsaz ve Kurşunlu kıyıları oluşturmaktadır.

      Gemlik Körfezini kuzey güney doğrultuda çevreleyen kıyı şeridinde, turistik tesisler ve konutlar, deniz turizminde büyük bir önem arz etmektedir. Deniz turizminde çok önemli bir yere sahip olan konutlar alçak kıyı şeridi boyunca uzanmaktadır. Özellikle Küçük Kumla 1990 sayımına göre 4621 apartman katı ile tatil konutu ile Türkiye’de 1. sıradadır.201 Genel itibariyle yazlık veya ikincil konut olarak kullanılan bu yapılar daha çok Bursa, Eskişehir, İstanbul ve Ankara’da ikamet edenlerce

       

      199Yalman, s. 174.

      200Gemlik İlçe Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü.

      201Suna Doğaner, “Gemlik Körfezi Kuzey Kıyılarının Turizm Coğrafyası”, Türk Coğrafya Dergisi, Sayı: 22, 1992, s. 79.

      kullanılmaktadır. Deniz turizmi açısından yılın 4 ayı kullanılabilen bu konutlar, dinlenme amacıyla yılın geri kalan kısmında da kullanıma elverişlidir.

      Araştırma sahasında ulaşımdan kaynaklanan problemler nedeniyle tatil konutları Büyük ve Küçük Kumla ’da yoğunlaşmıştır. Büyük Kumla ve Küçük Kumla köylerinin kıyıdan yaklaşık 3 km içeriye uzanan geniş vadide kurulmuş olması, kıyıların tatil için yapılaşmasına olanak tanımıştır. Kıyı yerleşimine açılan ilk yerler Karacaali ve Büyük Kumla arasındaki dar plajlardır.

Gemlik sahil şeridindeki köylerin kıyıdan oldukça içerilerde kurulmalarının sahil şeridinde konut yapımına imkân tanıması bir avantaj olarak görülse de, eskiden bu alanın tarım faaliyetleri için kullanıldığını göz ardı etmemek gerekir. 1980’li yıllarda kıyı şeridi ve arkasındaki tepelere kadar uzanan geniş alanda sayısı 6 milyonu aşan meyve veren zeytin ağacı bulunmasına karşın bu rakam 1990’larda 2 milyon ağaca kadar düşmüştür.202 Günümüzde ise bu sayı ilçe genelinde 2.2540.00’dir.203 Üstelik bu geniş alana kurulan tatil konutları, çirkin bir betonlaşma örneği oluşturmaktadır. Plansız yerleşim ve çok katlılık arz eden sahil şeridindeki bu yapılar, sahil ve gerisindeki eşsiz doğa manzarası arasına adeta bir set oluşturmuş durumdadır.

Turizm sezonu dışında Küçük Kumla nüfusu yaklaşık 5734 iken sezon içinde bu rakam 100 bini aşmaktadır. Bu durum da su sıkıntısı, trafik gibi en temel altyapı sorunlarına yol açmaktadır. Yine bu konutlar plansız yerleşimin bir sonucu olarak

202Doğaner, s. 70.

203Gemlik İlçe Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü.

turistlerin yeşil alan, yürüyüş parkuru gibi temel gereksinimlerini karşılamaktan da uzaktır. Bu açıdan şehrin havası ve gürültüsünden kaçıp tatil yapmak isteyenler için uygun bir yer sayılamaz. Ayrıca yine bu niteliklerinden dolayı yabancı turist çekmekten uzaktır. Yerli turist sayısı olarak da Ege ve Akdeniz’deki benzer ilçelerle karşılaştırılamayacak kadar geri kalmış durumdadır. Bu açıdan Gemlik kıyı kesiminin en kısa sürede temel bir rekreasyon uygulamasından geçirilip hak ettiği değere ulaşması gerekmektedir.

Gemlik Körfezinin güney kısmında ise turizm açısından en önemli yerler Gemsaz, Kusmaz ve Kurşunlu olarak gösterilebilir. Özellikle Bursa ve yakın çevresinde ikamet eden vatandaşların yazlarını geçirmek için seçtikleri bu mahallelerin gelişmesinin temel dinamosu turizm olmuştur. Gerek müstakil, gerekse site içerisinde ve apartman katı olarak kullanılan bu yazlıklara ilaveten Kurşunlu yolu üzerinde Türk Silahlı Kuvvetleri’ne (TSK) ait Özel Eğitim Merkez Komutanlığı’nın içerisinde Kara ve Hava Kuvvetleri personel ve ailelerinin kullanımı için tatil kompleksi bulunmaktadır. Hem beton konutların hem de çadır pansiyonların yer aldığı bu özel yerleşke, her yaz haziran ve eylül ayları arasında hizmet vermektedir. Toplam kıyı şeridi uzunluğunun çok küçük bir kısmının plaj olarak kullanılabildiği bu tatil merkezinde, tatilcilerin beklentileri gerek konaklama gerekse deniz turizmi, eğlence ve temel ihtiyaçlar bakımından rahatlıkla karşılanmaktadır.

Gemlik’ten başlayıp, Armutluya kadar uzanan sahil şeridinin yüksek kıyı oluşturan noktaları manzara açısından eşsiz güzelliğe sahiptir. 1988 yılında yapılan yeni yolla ulaşım açısından da eskiye nazaran kolaylıklar sağlamaktadır.204

Araştırma sahasındaki bir diğer doğal turistik çekicilik ise ormanlardır. Ormanlar, bir yerdeki doğal bitki örtüsü ile birlikte turistik çekicilikler arasında yer almaktadır.205 Gemlik ilçesinin toplam arazi dağılımı incelendiğinde % 52,3’lük bir kesimi ormanlar oluşturmaktadır. İlçe topraklarının kuzey kesimlerini oluşturan Samanlı Dağları, orman varlığı açısından zengin bir potansiyeldir. Samanlı Dağları sahip olduğu fauna açısından avcılık faaliyetlerinin yoğunluk kazandığı bir bölgedir. Fauna zenginliği ve turizm faaliyetleri birlikte değerlendirildiği takdirde av turizmi Gemlik’te gelişim gösterecektir.

204Hayati Doğanay, Ekonomik Coğrafya 1: Doğal Kaynaklar, Aktif Yayınları, Erzurum, 2004, s. 384.

205Doğaner, s. 63.

Ayrıca av turizmi bir alandaki turizmin kış aylarına yayılmasını sağlayan turizm etkinliklerindendir.206

Samanlı Dağlarının kıyı boyunca uzanan dik kıyıları, doğa turizmi açısından önemli bir potansiyel oluşturmaktadır. Kıyı şeridi boyunca uzanan fıstık çamı ağaçları, doğayı sevenlere güzel bir manzara ve fotoğrafçılık imkânı sunar. Hâkim ağaç türü karaçam (pinusnigra), aşağı seviyelerde mazı meşesi (quercus infectoria) ve zeytin ağacının eşsiz yaprak rengi de görsel olarak çekiciliğini sergilemektedir.207

Yükseklerdeki ormanlar kampçılık, manzara seyri, piknik, yürüyüş ve avcılık için uygundur. Ancak bölgede bu faaliyetlerin doğa turizmi açısından oldukça az gerçekleştiği söylenebilir. Doğa yürüyüşlerinin yanı sıra, kaya tırmanışları, ekspedisyon dağcılığı gibi faaliyetler için de Gemlik’te bulunan sosyal dernek ve platformlar belirli tarihlerde programlar düzenlemektedirler. Yürüyüş parkuru olarak Adliye-Gürle Kayası, Radar-Güneyköy, Haydariye-Darıdere-Radar, Sansarak ve Çalderesi Kanyonu gibi parkurlar ideal alanlar olarak karşımıza çıkmaktadır.208

2005 yılında faaliyete geçen bir yelken kulübü de bulunan Gemlik’te özellikle devletin katkılarıyla gençler yelken sporuna yönlendirilmekte ve başarılı sonuçlar alınmaktadır. Şimdiye kadarki kısa süre içerisinde 2 milli sporcu çıkaran Gemlik Yelken Kulübü, 40 optimist, 7 laser teknesi ve 2 antrenör botu ile hizmet vermeye devam etmektedir. Çalışma yeri olarak Gençlik ve Spor Bakanlığı’na bağlı Hasanağa Kampı’nı kullanan kulübün binası Gemlik merkezde kayıkhane bölgesinde yer almaktadır.209

Hasanağa Kampı ve Karacaali Gençlik ve İzcilik Kampları ülkemizde sayılı Gençlik Turizm merkezleridir. Gençlik Turizmi, dünyayı tanımak ve gezmek isteyen maddi olanakları kısıtlı gençlere konaklama, ulaşım ile gençlerin değişik ülkeleri ziyaret etmelerine yardımcı olmak amacıyla gerçekleştirilen turizm faaliyetidir.

Bursa ili ve Gemlik, dağ, kıyı, orman, yayla olanakları ve ucuzluğu ile gençlik turizmine uygun bir yöredir. Gemlik ilçesinde kıyıda Gençlik Spor İl Müdürlüğü’ne ait Hasanağa ve Karacaali Gençlik ve İzcilik kampları bu doğrultuda Gençlik Turizmi için

206İsmet Akova, Turizm Araştırmaları, Çantay Kitabevi, İstanbul 2008, s. 43.

207Doğaner, s. 66.

özel olarak planlanmış turistik tesislerdir. Bunlar 175’er yataklı olup yaz aylarında 10’ar günlük 4 devre olarak Türkiye’nin her yerinden gelen gençlerin kamp yapmalarına olanak sağlamaktadır.210 Bu merkezler sayesinde her yıl 1400 genç bu kamplardan yararlanabilmektedir. Saha da bulunan gençlik kamplarının kapasitelerinin arttırılması, yaygınlaştırılması ve yabancı gençlerin de gelmelerine olanak sağlanması, gençlik turizminin gelişmesini sağlayacaktır.

Doğal turistik çekicilikler kadar önemli olan diğer bir turistik çekicilik türü ise beşeri turistik çekiciliklerdir. Gemlik, Bursa ve çevresinin eski yerleşim yeri olduğu için beşeri turistik çekicilikler açısından zengin bir tarihi geçmişe sahiptir. Bunlar arasında tarihi öneme sahip kiliseler ve manastırlar gelmektedir.

Tarihi oldukça eskilere dayanan Gemlik’te, Roma döneminden kalma manastır ve kiliseler turistik çekicilik oluşturmaktadır. 1922 yılında Gemlik’i terk eden Rumlara göre sahanın genelinde 18 kilise bulunmaktadır. Rumların şehri terk etmesinden sonra birçoğunun yıkıldığı kiliselerden geride kalan, Gemlik merkezde bulunan ve 1922 yılında kiliseden camiye çevrilen tarihi eser, (Balıkpazarı Camisi) Panagia Pazariotissa Kilisesi’dir. Kilise camiye çevrildikten sonra çeşitli dönemlerde restore edilmiştir. Ayrıca Bursa’daki en eski manastırlardan biri olan HagiosAbarkios Kurşunlu’da bulunmaktadır. 13. yüzyıldan kalma Hagios Abarkios Kilisesi din adamı yetiştiren bir kurum olarak uzun yıllar faaliyetini sürdürmüştür. Lozan Antlaşmasında çıkan mübadele kararı uyarınca cemaati kalmayan kilise kapatılmıştır. Kurşunlu’da kalıntıları bulunan bir diğer kilise Theophanes Kilisesi’dir. Ayrıca Agios Taxiarchol Kilisesi

210 Bursa İli Çevre Durum Raporu. s. 164.

günümüzde depo olarak kullanılmaktadır ve büyük ölçüde tahrip edilmiştir. Yine Kurşunlu’da bulunan Mikael Gabriel (Baş Melekler) Kilisesi de günümüzde restore edilmeyi bekleyen, turizme kazandırılması planlanan yapılar arasındadır.

Gemlik’in Umurbey Mahallesinde bulunan Türkiye’nin 3. Cumhurbaşkanı Celal Bayar’a ait müze ve kütüphane turistik çekiciliklerdendir. Celal Bayar 1967 yılında burada bir vakıf kurarak kendisinin de öncülük ettiği Kuvayi Milliye Hareketi ve Kurtuluş Savaşı’nın anlatılmasını istemiştir. Günümüzde vakıfta bir sinema ve sergi salonu da bulunmaktadır. 1970 yılında ziyarete açılan müzede Celal Bayar’ın siyasi hayatı boyunca topladığı belgeler, dokümanlar ve fotoğraflar, kendisine verilmiş madalya ve nişanlar, tablolar ve şiltler sergilenmektedir. 20 bin ciltlik eseri barındıran bir kütüphanenin bulunduğu bu mekânda, Celal Bayar’ın doğduğu 19. yüzyıl mimarisi özelliği taşıyan ev turistik değerdir. Yine ölümünden sonra buraya defnedilen Celal Bayar için 1993 yılında bir anıt mezar inşa edilmiştir.

Yine Umurbey’de Beyler Mezarlığı inanç turizmi açısından önem taşımaktadır.

15. yüzyıl özelliği taşıyan kitabelerin bulunduğu mezarlıkta, mahalleye ismini veren

Lala Şahin Paşa’nın torunu Umurbey ve oğlu Mehmet Çelebi’nin kabri yer almaktadır.211

Umurbey’de yer alan bir diğer turistik yer Aytepe Tesisleri’dir. Umurbey Mahallesinin doğusunda yer alan bu tepeden, hem Marmara Denizi hem de İznik Gölü görülebilmektedir. Çam ağaçlarıyla kaplı olan bu tepe III. derecede doğal sit alanı olup, özellikle yerli halk ve turistlerce mesire yeri olarak kullanılmaktadır. Ayrıca Gemlik çevresinde Aytepe’den hariç tabiat varlıkları da bulunmaktadır. Umurbey’de bulunun “Sivil Mimarlık Örneği Evler” kentsel sit alanları olarak kabul edilmektedir. Evlerin çevresinde plansız yapılaşmalar kentsel dokuya zarar vermektedir.

1. Araştırma sahasının eski medeniyetler tarafından uzunca bir süre yerleşim yeri olarak kullanılması Arkeolojik Sit alanlarının oluşumuna neden olmuştur. Arkeolojik Sit alanları, eski uygarlıkların yaşadıkları devirlerin ekonomik, sosyal ve kültürel özelliklerini yansıttıkları için, koruma altına tarihi kalıntılardır. Gemlik merkezde bulunan Ilıcaksu Antik Taş Ocağı-Nekropol II. Derece Arkeolojik Sit Alanı’dır. Yine Umurbey’de bulunan Bizans Yapısı III. Derece Arkeolojik Sit Alanı’dır.Beşeri turistik çekiciliklerin diğer bir türü de şenliklerdir. Kırsal turizmin bir parçası olan şenlikler sahada yüksek katılımlarla gerçekleştirilmektedir. Gemlik’te bulunan dernekler tarafından organize edilen şenlikler, Haydariye Köyü Dedelik Mevkiinde yapılmaktadır. Ayrıca Gemlik Belediyesi’nin organize ettiği, Gemlik’te bulunan hemşeri derneklerinin katılımı ile gerçekleştirilen şenlikler, şehirde ve çevre yerleşim alanlarında ilgi görmektedir. 2012 yılında 4.’sü düzenlenen şenliklerde, yöresel etkinliklerle tüm Türkiye’nin güzellikleri sergilenmiştir. Her yıl daha fazla yenilik ve katılımla gerçekleştirilen etkinlikler, şehrin tanıtımı açısından önemli bir turistik potansiyel oluşturmaya başlamıştır.

2. Konaklama Tesisleri #

   Konaklama tesisleri, turistik çekicilikler kadar turizmin gelişmesini sağlayan en önemli faktörlerdendir. Bireylerin turistik alandaki ihtiyaçlarının karşılanması, konaklama imkânlarının kapasitesine bağlıdır. Bu nedenle konaklama tesisleri turizm aktivitelerinin temelini oluşturur. Sahada turizm faaliyetlerinin istenilen seviye ulaşması, konaklama tesislerinin kapasitesine bağlı olacaktır.

   Konaklama tesisleri temelde iki grup halinde sınıflandırılır. Birinci grup oteller, moteller, pansiyonlardan oluşan geleneksel konaklama tesisleridir. İkinci grup ise tatil kamları, kampingler ve tatil köylerinden oluşan tamamlayıcı konaklama tesisleridir.212

   Araştırma sahasında, geleneksel konaklama tesisleri, otel ve pansiyonlardan oluşmaktadır. Bunlar arasında 1987 yılında küçük bir konaklama oteli olarak kurulan, 1995 yılında büyütülerek işletmeye açılan en önemli turistik tesis Atamer Hotel’dir. Gemlik-Armutlu karayolu üzeri Manastır Mevkiinde kurulmuş olan otel turistik tesistir. En yoğun olduğu dönem yaz sezonudur. Yerli ziyaretçilerin yaz sezonunda ilgi gösterdiği tesis yıl içerisinde çeşitli organizasyonlara ev sahipliği yapmaktadır. Tesisin

    

   212Nazmiye Özgüç, Turizm Coğrafyası, Çantay Kitabevi, İstanbul 1998, s. 115.

   yaz sezonun dışında da tercih edilmesinin en önemli nedeni şehir merkezinden uzak olması ve sahip olduğu doğal manzarasıdır.

   Gemlik merkezde İstiklal Caddesi üzerinde bulunan Paşa Hotel, geleneksel işletmelerden bir diğeridir. 35 oda ve 70 yatak kapasitesine sahip hotel, 2005 yılından bu yana konaklama mekânıdır. İşlek cadde üzerinde yer aldığından dolayı yıl boyu konaklama tesisi olarak hizmet vermektedir.

   İlçe merkezinde yakın dönemde faaliyete başlayan bir diğer tesis ise Aska Termal Otel’dir. 30 oda ve 60 yatak kapasitesine sahip tesis, 2008 yılında işletmeye açılmıştır. Yalova-Bursa karayolu üzerinde bulunan tesis yıl boyu hizmet vermektedir.

Araştırma sahasında söz ettiğimiz otel ve pansiyonların yanı sıra tamamlayıcı konaklama tesisleri de turistik faaliyetlerde kullanılmaktadır. Araştırmamızın nüfus bölümünde belirttiğimiz gibi turistik bölgeler yaz sezonu dışında aşırı nüfus kaybına uğramaktadır. Turistik alan dışında yaşayan aileler, yaz aylarında geri dönüp tatillerini müstakil evlerinde geçirmektedirler. Yazlık ve ikincil konut olarak kullanılan yapılar yılın belirli dönemlerinde turizm faaliyetlerine hizmet etmektedirler. Özellikle yaz aylarında yoğun talebin karşılanmasında önemli bir etkinliği olan yazlıklar, tatilciler tarafından kiralanarak turizm faaliyetleri için önemli bir fırsat oluşturmaktadır. Kurşunlu sahil şeridi boyunca ve Kumlanın bazı kıyılarında yaz sezonunda kurulan çadır ve prefabrik yapılar tatilciler tarafından tercih edilmektedir.

1. 1. 1. Araştırma Sahasına Uygun Turizm Şekilleri #

Herhangi bir alanda turizmin geliştirilmesi için, mevcut turizm potansiyelinin tespiti kadar, sahaya uygun turizm şekillerinin belirlenmesi de turizm faaliyetlerini çeşitlendirebilir. Bu doğrultuda, doğal ve beşeri turistik çekicilikleri ile konaklama tesisleri açısından genel bir değerlendirme yapılan sahada, uygun turizm şekillerini tespit etmek oldukça önemlidir.

Araştırma sahası genelinde doğal turistik çekiciliklerin yaygın olduğu ve sahip olduğu flora ve fauna potansiyeli doğrultusunda uygun turizm şekli olarak Kırsal Turizm düşünülebilir. Kırsal turizm, doğal coğrafi koşullara uygun olarak, yerel halkın yaşam alanlarına zarar vermeden gerçekleşmelidir. Köyler ve çevrelerinde birçok

kaynak, yapılacak düzenlemelerle turizm amaçlı kullanıma hazır hale getirilebilir. Bu doğrultuda Kurtul Baraj Gölü değerlendirilmeyi bekleyen en önemli turistik alanlardan biridir. Gemlik’te yerli halkın varlığından haberi olmadığı baraj gölü çevresi, yapılacak altyapı çalışmaları ve tanıtım faaliyetleri sonucu rekreasyon alanına dönüştürülebilir. Öte yandan Haydariye Köyünde çam ağaçları ile bütünleşmiş rekreasyon alanı gerekli düzenlemelerle turizme kazandırılmalıdır.

Araştırma sahasında mevsimler arasında değerlendirme yapıldığında yaz turizmi kış turizmine göre daha fazla gelişim göstermiştir. Kış turizminden yeteri kadar yararlanabilmek için Gemlik ve çevresinin ulaşım sistemlerinin geliştirilmesi, köylerdeki altyapı imkânları ile beraber, konaklama tesisi kapasitesinin arttırılması gerekmektedir. Özellikle av turizmi, yapılacak düzenlemelerle birlikte gelişim gösterebilir. Ayrıca av turizmi ile birlikte turizm faaliyetlerinin tüm yıla yayılacağı düşünülmektedir.

Mevcut tarımsal zenginlik de kırsal turizm kapsamında değerlendirilebilir. Yerli halkın temel geçim kaynağı olan zeytin ve zeytine bağlı ürünlerin tanıtımına yönelik çalışmalar turizm potansiyeli oluşturabilir. Umurbey veya Kumla’da yapılacak bir tesis ile klasik yöntemlerle yapılan zeytinyağı ve sabun üretimi, yerli ve yabancı ziyaretçilerin hizmetine sunulabilir. Ayrıca tarihi öneme sahip olan ipekböceği yetiştiriciliğinin de nasıl yapıldığı yapılacak bu tesislerde tanıtılabilir. Bu kapsamda Umurbey Mahallesinde ipekböcekçiliği yapılan eski evlerden birkaçı onarılarak turizme kazandırılmalıdır.

Önemli bir kırsal turizm potansiyeli olan sahada, turizmin asıl hedefine ulaşması için yerel halkın turizm faaliyetlerine katılımı önemlidir. Köy turizminde sahaya gelen turist ile yerel halkın kaynaştırılmasına öncelik verilmelidir. Yerel halkın köylerde ve çevre yerleşim birimlerinde yapılacak düzenlemelerden haberdar olması, yapılacak organizasyonlara yerli halkın katılımını sağlayacaktır. Köy turizminde yerli halk ile iletişimin sağlandığı takdirde, doğal turistik çekicilikler ve beşeri turistik çekiciliklerin geliştirilmesi mümkündür.

Sahada, doğal turistik çekiciliklere bağlı olarak, dağ turizmi, yayla turizmi, manzara turizmi, trekking, flora ve fauna turizmi gibi turizm faaliyetleri ile beşeri turistik çekiciliklere bağlı olarak tarihi ve kültürel turizm, köy turizmi ve şenlik turizmi gibi turistik aktivitelerin geliştirilmesi mümkün görülmektedir.