Ulaşım

ULAŞIM #

Genel anlamıyla ulaşım; insan ya da eşyanın bir yerden bir yere hareket etmesini ifade etmektedir. Fakat yaşadığımız küreselleşme çağı, insan ve eşyanın dışında bilginin, paranın ve hizmetlerin bir yerden diğerine taşınmasına olanak sağlamıştır. Son yüzyılda fikirlerin taşınmasına önayak olan ulaşım hizmetleri, sanayi ve ticaret gibi üretim şekli olmuştur. Ayrıca ulaşım ve iletişimde meydana gelen teknolojik değişimler küreselleşme ve kalkınmanın gerçekleşmesinde en önemli etkendir.170

Tarihin ilk çağlarından itibaren ulaşım, insanoğlunun en önemli uğraşlarından biri olmuştur.171 Tarihi süreç içerisinde birçok medeniyete ev sahipliği yapan araştırma sahası, önemli geçiş güzergâhı üzerinde yer almasından dolayı ulaşım ağı her dönemde gelişim göstermiştir. Ayrıca, sahada ki mevcut sanayi ve ticaret alanları ulaşımın sağlamış olduğu avantajlar sayesinde gelişim göstermiştir. Çünkü ekonomik faaliyetlerin gelişmesi ve varlığını sürdürebilmesi ulaşım faaliyetlerinin gelişmesine bağlıdır. Sanayi, ticaret ve buna bağlı olarak gelişmiş şehir ve toplumlar ulaşımın gelişmesine paralel olarak bir gelişim göstermiştir.172

Ulaşım faaliyetleri üzerinde doğal ve beşeri çevre faktörlerinin belirgin etkili vardır. Bunlar; ulaşımı kolaylaştıran ve güçleştiren faktörler diye ikiye ayrılmaktadır.

170Tümertekin ve Özgüç, s. 495.

171Doğanay, vd, s. 347.

172Saliha Koday, “Haydarpaşa-Gebze Arasındaki Demiryolu Banliyö Ulaşımı”, Türk Coğrafya Dergisi,

Sayı: 35, 2000, s. 262.

Ulaşımı güçleştiren doğal faktörleri; yeryüzü şekilleri ve yükselti ile iklim özellikleri şeklinde belirtebiliriz. Ulaşımı etkileyen beşeri faktörler; yeterli mali kaynaklar, yatırım çalışmaları ve kalifiye işçi varlığıdır.173

Gemlik ilçesinde ulaşımı etkileyen en önemli doğal faktör dağların uzanışıdır. Sahada ulaşım ağı yeryüzü şekillerinin etkisi altında şekillenmiştir. Doğu-batı doğrultusunda uzanan dağlar, ulaşım sisteminin doğu-batı doğrultusunda gelişmesine olanak tanımıştır. Kuzey güney doğrultusunda ise genellikle yamaçları takip eden tali yollar önem kazanmıştır.

1. Kara Ulaşımı #

   Herhangi bir yere kara, hava ve deniz yoluyla ulaşabilmek, o yerin jeopolitik ve jeostratejik değerini belirleyen en önemli etkenler arasındadır. Gemlik ilçesi de bu anlamda ulaşım açısından oldukça elverişli bir konuma sahiptir. Özellikle körfeze kıyısı olması deniz ulaşımını geliştirmiş olup, önemli karayolu üzerinde (Bursa-Yalova Yolu) yer alması sonucunda da karayolu ulaşımı için oldukça elverişlidir.

   Gemlik’in antik çağlardan beri varlığını devam ettirmesi, ulaşım açısından elverişli bir konumda olmasının sonucudur.174 Romalıların M.Ö I. yüzyılda Balkan yarımadası ve Anadolu’nun büyük kısmına hakim olması yeni yollara ihtiyaç duymalarına neden olmuştur. Bu nedenle sahadan geçerek Balkan yarımadasını Anadolu’ya bağlayan bir yol inşa edilmiştir. Roma’dan gelen yol, Edirne, İzmit, İznik, Bursa ve Konya üzerinden devam ederek güney ticaret yoluna bağlanmıştır. Roma döneminde İznik’i Anadolu’ya bağlayan dört yoldan bir tanesi olan bu yol Gemlik ve Mudanya üzerinden Ege bölgesine bağlanmaktaydı. Bu dönemde Anadolu’yla bütünleşmeye başlamıştır.175

   Bursa bölgesin en eski yerleşim alanları Mudanya, Gemlik ve İznik’tir. İznik ile Gemlik’i birbirine bağlayan karayolu, bu dönemde çok önemli olup, Roma döneminde iki şehir arasında ulaşımı sağlamak için geçit yaptırılmıştır. Yol güzergâhı için uygun tek alan Karsak Deresi ile Katırlı ve Samanlı dağlarının arasındaki dik ve dar vadidir.

    

   173Hakkı Yazıcı, vd., Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği, Pegem Akademi Yayıncılık, Ankara, 2007, s. 330-333.

   174Kamış Bulur, s. 67.

   175Akbulak, s. 330-334.

Doğal faktörlerin büyük ölçüde ulaşımı sınırlandırdığı Karsak Boğazı, Orhan Bey devrinde Bursa’ya gelen Arap gezgini İbn-i Batuta tarafından da seyahatnamede belirtilmiştir. İbn-i Batuta yol hakkında düşünceleri; dar ve dik vadi boyunca Gemlik ovasına doğru devam eden bu yol, geniş bir ova üzerine kurulmuş eski bir yerleşme olan Engürücük’ten geçerek Bursa’ya devam etmektedir.

Araştırma sahasında tarihsel süreçte önemli diğer yol Gemlik ile Mudanya’yı birbirine bağlayan karayoludur. Tuzla Çiftliği ve Kurşunlu üzerinden Mudanya’ya ulaşan yol Roma ve Bizans dönemlerinde kullanılmıştır. Bu yol üzerinde Roma ve Bizans devirlerine ait birçok yerleşim alanı bulunmaktadır. Kurşunlu’ya kadar doğal

faktörlerin sınırlandırmadığı yol, Kurşunlu’dan Mudanya’ya doğru kıyıya paralel olarak yamaçlara doğru yükselmektedir.

Araştırma sahasında önemli diğer karayolu Gemlik ile Armutluyu birbirine bağlayan karayoludur. Samanlı dağları önemli ölçüde karayolunu sınırlandırmıştır. Gemlik Körfezi boyunca kıyıya paralel bir şekilde Kumla, Narlı ve Kapaklı üzerinden Armutluya bağlanan yol doğal şartların etkisinden dolayı dar ve dik kıyılar boyunca devam etmektedir.

Gemlik ilçesinin Ege ve Güney Marmara’yı İstanbul’a bağlayan önemli bir geçiş noktasında bulunması kara ulaşımını geliştirmiştir. Gerek ticaret yapan nakliye filoları, gerekse otobüs firmalarının sıkça kullandıkları, alternatifi olmayan güzergâh üzerinde yer alması şehrin ulaşım imkânlarını gelişmesine etki etmiştir.

Yalova yolu üzerinde Hisartepe mevkiinde yer alan Gemlik Şehirler Arası Otobüs Terminali’nden yurdun pek çok yerine ulaşma imkânı mevcuttur. Bursa’ya 32 km, Yalova’ya 46 km ve İstanbul’a 190 km mesafede yer alan Gemlik’ten Bursa il merkezine şehir içindeki PTT meydanından 15 dakika aralıkla hareket imkânı mevcut olup, yine aynı yerden civar mahalle, ilçe belde ve köylere de belli aralıklarla araçlar hareket etmektedir. Bunların dışında Yalova merkeze ulaşmak için terminalde hizmet veren araçlar kullanılmaktadır. Gemlik merkezden çevre ilçe, mahalle ve köylere ulaşım Bursa Büyükşehir Belediyesi Ulaşım Toplu Taşım İşletmeciliği Turizm San. Ve Tic. A.Ş. (BURULAŞ) tarafından sağlanmaktadır. Şehir içi ulaşım ve çevre yerleşim alanlarında ki toplu taşıma yolcu ve araç sayıları Tablo 2.17’de belirtilmiştir.

Tablo 2.17. Gemlik İlçesi Şehir İçi Ulaşımda Yolcu ve Toplu Taşıma Araç Sayıları.

Kaynak: 2011 Yılı Bursa İli Çevre Durum Raporu.

Özellikle yaz aylarında turizmin de canlanmasıyla arttırılan sefer sayılarıyla, körfez boyunca Armutlu dâhil olmak üzere, Kumla, Narlı, Fıstıklı ve Kapaklı gibi belde ve köylere de rahatlıkla ulaşılabilmektedir. Toplu taşıma dışında, Gemlik’in çeşitli yerlerine dağılmış 5 taksi durağı vatandaşlara hizmet vermektedir.

Tablo 2.18. Gemlik İlçesi Şehir İçi Ulaşımda Özel Araç Sayıları.

Kaynak: 2011 Yılı Bursa İli Çevre Durum Raporu.

Gemlik ilçesinde ulaşım halk otobüsleri, minibüsler, taksiler ve özel araçlarla sağlanmaktadır. 2011 yılı itibariyle Gemlik merkez ve köylerinde toplam araç sayısı 20.640’dır. Bu araç sayısı ve Yalova-Bursa Karayolu ilçede trafik yoğunluğunun yaşanmasına neden olmaktadır. Saha genelinde 9848 adet otomobil (% 47,7) bulunmaktadır. Otomobilden sonra araç sayısı bakımından kamyonet 3908 (% 19) ve traktör 2165 (% 10,5) şehir içi trafikte yoğunluğa neden olmaktadır. Araç türü bakımından kamyonetin fazla olması şehir içi ve şehir dışı nakliye firmalarının sahada etkin olduğu, traktörün sayısın fazlalığı ise tarımsal faaliyetlerin etkin olduğu anlaşılmaktadır.

215

411

723

43

35

17

2

783

9848

1101

1389

2165

3908

Otomobil Kamyonet Traktör Motosiklet

Yarı Römork Çekici Kamyon Otobüs

Minibüs Tanker

Özel Amaçlı

Römork Diğer

Deniz Ulaşımı

Dünya ticaretinin büyük bölümü (yaklaşık % 85’i) deniz yoluyla yapılmaktadır.176 Bu durumun başlıca nedeni denizyollarıyla yapılan taşımacılığın kara ve demir yolarına göre daha ucuza mal olmasıdır. Az miktarda yakıtla binlerce ton yük taşıyabilen gemilerin kullanılması, yol bakım ve onarımı için harcamaların olmaması, tek seferde kara ve demir yollarına göre daha fazla yükün uzak mesafelere taşınabilmesi denizyolu ulaşımının tercih edilmesinin başlıca nedenleridir.177

176Birsen Koldemir, “Marmara Bölgesi Liman Yeri Seçiminde Bölge Ekonomisi, Kıyı Jeolojisi ve Jeomorfolojisinin Önemi: Silivri Örneği”, Uygulamalı Yer Bilimleri Dergisi, Sayı: 1, 2008, s. 32-45.

177Tümertekin ve Özgüç, s. 512.

Denizyolu taşımacılığı ve ticareti eski dönemlere dayanmaktadır. Denizler, birçok uygarlığın gelişmesinde önemli rol oynamış ve imparatorlukların gücü de denizlerde ki ekonomik ve siyasal egemenliğe dayanmıştır.178

Güney Marmara kıyıları, günümüzden 2600 yıl önce Bergama, Efes, Milet ve Bodrum gibi liman şehirleriyle deniz ulaşımı açısından etkileşim halinde olmuştur. Liman şehirleri, Anadolu, Mezopotamya ve Mısır uygarlık alanlarından gelen malları Mudanya, Erdek ve Gemlik iskelelerinden Ege ve Akdeniz’deki uygarlıklara pazarlamaktaydılar. Gemlik iskelesi bu sürecin ardından Roma zamanında başşehir yapılan İznik’in iskelesi olmuştur. M.S 8-9. yüzyılda Gemlik’te Romalılar tarafından bir tersane kurulmuştur. Bu dönemde Gemlik Romalıların dış dünyaya açılım alanı olmuştur.179 Romalılardan sonra Selçuklu kumandanlarından Ebu Kasım İstanbul’u işgal etmek için Gemlik’teki tersaneyi faaliyete geçirmiş gemi yapımına başlamıştır. Gemlik Tersanesi Asım Kocabıyık Meslek Yüksekokulu’nun bulunduğu alandadır. Daha sonraki süreçte Osmanlılar tarafından ele geçirilen Gemlik’te ilk dönemlerde ufak gemiler yapılmış daha sonraki dönemlerde savaş gemileri yapılmaya başlanmıştır.180

İznik ve Bursa’yı işgal eden uygarlıkların liman şehri olan Gemlik, tarihin her döneminde deniz ticaretinin yapıldığı alan olarak önemini korumuştur. Tersanenin yanı sıra çevre yerleşim alanlarının da iskelesi olmuştur. Gemlik, Roma ve Osmanlılar döneminde Bursa ve çevresinde yetiştirilen zirai ürünlerin, sanayi maddelerinin, çıkarılan madenlerin ve bölgede yetişmeyen zirai ürünlerin ithalat ve ihracat limanı olmuştur.

Liman, gemiden karaya, karadan gemiye, gemiden gemiye ve gemiden başka bir taşıta yük aktarımını sağlayan lojistik destek gerektiren ulaşım altyapısıdır. Günümüzde ulaşımın bir parçası olan limanlar, lojistik açıdan da hizmet vererek ülke ve bölge ekonomisine önemli katkıda bulunmaktadır. Limanlar, bulunduğu bölgenin sanayisinin gelişmesine ve ticari faaliyetlerin çeşitlilik kazanmasına yardımcı olmaktadır.181

Limanlar ülke ekonomisi ile yakından ilgilidir. Bu nedenle talepleri karşılayacak fiziki ve sosyal kapasitelerinin olması gerekmektedir. 8333 km olan kıyılarımızda

178Tümertekin ve Özgüç, s. 512.

179Orkun, s. 108-110.

180Kamış Bulur, s. 9.

181Koldemir, s. 32-45.

birçok gemi barınma ve gemi uğrak yeri vardır. Fakat bunların büyük bir kısmı küçük gemi barınakları, yat limanları ve motorlu deniz taşıtlarının yanaştığı iskelelerdir.182

Limanların bulunduğu yerler şehrin gelişiminde ve şehirdeki ekonomik hayatın canlanmasında önemli rol oynamışlardır. Bazen limanlar şehirlerin ortaya çıkıp gelişmesine etki ederken, bazen de liman kurulmasının mümkün olduğu şehirler, limanların ortaya çıkıp şekillenmesine yardımcı olmuştur. Sonuç itibariyle limanlar ve şehirlerin karşılıklı etkileşime sahip olduklarını söyleyebiliriz.183

Araştırma sahasında bulunan limanlar, gemi barınağı ve lojistik açıdan ilçe, bölge ve ülke ekonomisine önemli katkılar sağlamaktadır. Kıyıların doğal özellikleri limanların kuruluşunu kolaylaştırıcı ve zorlaştırıcı etkide bulunmaktadır.184 Sahada kurulan limanlar uygun fiziki koşullar neticesinde gelişim göstermiştir. Kuruluş yeri seçiminde fiziki ve iktisadi faktörlerin önemli ölçüde etkili olduğu limanlar tarihsel süreçte Gemlik ve çevre yerleşim alanları için önemli ticaret alanları olmuştur. Sahada 2012 yılı itibariyle Liman Başkanlığı’nda 4359 kayıtlı gemici bulunmaktadır. Ayrıca Liman Başkanlığı’nda balıkçı tekneleri ağırlıklı olmak üzere, hizmet ve özel teknelerle beraber 535 adet gemi kayıtlıdır.185

Araştırma sahasında bulunan limanları turizm sezonu boyunca tatilciler ve sanayi tesisleri tarafından kullanılan limanlar olarak iki grupta inceleyebiliriz. Tatilciler tarafında turizm sezonu boyunca kullanılan limanların en gelişmişi Kurşunlu Limanı’dır. Sahanın güney batısında bulunan Kurşunlu Limanı ufak çapta tekne ve motorlu deniz taşıtları tarafından kullanılmaktadır. Yaz sezonu boyunca tatilciler tarafında kullanılan liman diğer dönemlerde pek kullanılmamaktadır. Aynı şekilde sahanın kuzey batısında bulunan Narlı Limanı da turizm sezonu dışında kullanılmayan diğer limandır.

Gemlik’te uzun yıllar ithalat-ihracat faaliyetlerinde Belediye İskelesi kullanılmıştır. İskelenin uzunluğu 125 m olup, derinliği 6 m.’dir. Aynı anda iki geminin yanaşabildiği iskelede, depolama alanı yoktur. Gemilerden boşaltılan veya yüklenen mallar kara yoluyla iskele dışına taşınmıştır. İskelenin şehir içinde kalmasından dolayı malların yüklenmesi ve boşaltımında trafiğin yoğunlaşmasına neden olan iskele 2008 yılında gemi yanaşmasına kapatılmıştır. Son yılında 42 gemi hareketinin olduğu iskele geçmişten günümüze kadar etkinliğini arttırarak-azaltarak günümüze kadar gelmiştir. Uzun yıllar deniz ulaşımı ve özellikle ticaret için kullanılan Gemlik İskelesi, günümüzde Gemport Limanı’nın hizmete girmesiyle birlikte yerini ulaşım hizmetlerine bırakmıştır.

Gemlik iskelesi sadece gemilerin yanaştığı bir alan değildir. Turizm sezonu boyunca İstanbul Deniz Otobüsleri A.Ş. (İDO) tarafından Yenikapı-Gemlik arası deniz

otobüsü seferleri yapılmaktadır. İDO’nun sadece yaz dönemini kapsayan ve cuma, cumartesi ve pazar günleri yapılan gidiş-geliş olmak üzere günde bir adet seferi bulunmaktadır. İDO seferleri yaz dönemi 23 Temmuz-16 Eylül tarihleri arasında uygulanmaktadır. Bunun dışında yine genellikle yaz mevsiminde olmak üzere yolcu taşıyan motorlarla körfez turu ve civardaki yerleşim yerlerine gezi amacıyla ulaşmak mümkündür.

Araştırma sahasında sanayi tesislerin ürünlerinin ithalatı ve ihracatında kulanmış olduğu limanlar yıl boyu ticari faaliyetlerin yoğunluk kazandığı yerlerdir. Çeşitli ürünlerin ithalat ve ihracatının yapıldığı limanlar 1992 yılında açılan Gemport Limanı’yla birlikte etki alanını genişletmiştir.

Marmara Bölgesi’nin güney Marmara Bölümü limanları Gemport, Borusan ve Roda Liman’dır. 1992 yılında körfezin güneyinde, Koca Çukur mevkiinde Türkiye’nin ilk özel limanı olan Gemport faaliyete geçmiştir.186 Asıl ticari faaliyeti konteyner hizmetleri olmakla birlikte, Marmara Bölgesi’nde üretim yapmakta olan ticari ve binek araç üreticilerinin önemli bir ihracat limanı olan Gemport, her türlü araç ithalatı ile oto yedek parçaları, çelik rulo, demir ve sac ürünleri, kağıt, selüloz, tekstil ham madde ve ürünleri, soğutulmuş veya dondurulmuş her türlü gıda ürünleri, makine parçaları, tomruk, kereste, maden ve mineraller gibi muhtelif ithalat ve ihracat yüklerine de hizmet vermektedir. Gemport ayrıca Bursa Serbest Bölgesi’ne yakınlığı nedeniyle serbest bölgenin limanı olarak faaliyet göstermektedir.

Gemport Limanı 5 adet rıhtımıyla konteyner, Ro-Ro, genel yük, pilotaj hizmetlerini gerçekleştirmektedir. Birinci rıhtımın uzunluğu 265 metre olup -12 m derinliğe sahiptir. Konteyner yükleme ve boşaltma işlemlerinde kullanılmaktadır. İkinci ve üçüncü rıhtımın uzunluğu 285-316 m olup, -18 ile -36 m arasında derinliğe sahiptir. İkinci ve üçüncü rıhtımlar konteyner yükleme ve boşaltmanın yanı sıra Ro-Ro gemilerinin yükleme ve boşaltılmasında da kullanılmaktadır. Dördüncü rıhtımın uzunluğu 65 m olup -8 ile -12 m arasında derinliğe sahiptir. Pilotaj ve romorkaj botları tarafından kullanılmaktadır. Beşinci rıhtım ise 120 metre uzunlukta olup -8 m derinliğe sahiptir. Genel yük ve proje kargoların yüklenip boşaltma işlemlerinde kullanılmaktadır.187

186Kamış Bulur, s. 66.

187Gemport Gemlik Liman ve Depolama İşletmeleri A.Ş. Erişim Tarihi: 27.07.2012, http://www.gemport.com.tr.

2005 yılı sonlarında başladığı ilave gümrüklü alan ve teknolojik yatırımları da tamamlayarak yıllık konteyner elleçleme188 kapasitesini 600 bin TEU’ya189, yıllık araç elleçleme kapasitesini de 250 bin adet araca yükseltmiştir.190

Yaklaşık 400 personelin istihdam edildiği Gemport’ta, ayrıca kılavuz kaptanlık hizmeti de verilmektedir. 2008 yılında 336.287 TEU konteyner elleçleyen Gemport, bu miktar ile ülkemizin deniz yoluyla yapılan konteyner dış ticaretinde % 6,4 oranında paya sahiptir. 2008 yılında Renault ve Tofaş başta olmak üzere binek ve ticari araç elleçlemesinde 206.053 adet araç elleçleyen Gemport’un ülkemiz araç dış ticaretindeki payı ise % 17’dir.Gemport, 2008 yılından sonra konteyner ve araç elleçlemesinde dönemsel azalmalar görülse de saha ekonomisi için ciddi potansiyel oluşturmaktadır.

Tablo 2.19. Gemlik Limanları Yıllık Araç İthalat-İhracat Sayıları.

259.952 287.818

206.053

161.824

164.250

127.079

107.311

125.686

142.064

96.261

112.781

60.488

63.964

74.439

48.730

Kaynak: Türklim 2011.

Şekil 2.9. Gemlik Limanları Yıllık Araç İthalat-İhracat Sayıları.

Gemport Limanı kargo ve katı dökme yük elleçlemeleri bakımından Borusan ve Roda limanlarından sonra üçüncü sırada yer almaktadır. Tablo 2.11’de Güney Marmara limanlarının katı dökme yük ve kargo elleçlemeleri gösterilmektedir. 2005-2011 yılları

188Elleçleme: gümrük kontrolü altındaki eşyanın muhafaza edilip taşınması ve istiflenmesi gibi işlemlerin tümü.

189TEU, 20 feet’lik konteyneri ifade etmektedir ve 34 metreküplük bir hacme sahiptir. Konteynerlenmiş yükler için bir endüstri standardı olarak kullanılmaktadır.

190Gemport Gemlik Liman ve Depolama İşletmeleri A.Ş.

arasında Gemport Limanı’nda 1.260.277 ton genel kargo ve katı dökme yük elleçlemesi yapılmıştır.

Tablo 2.20. Gemlik Limanları Genel Kargo ve Katı Dökme Yük Elleçlemeleri (Ton).

(Ton)

3.000.000

2.831.892

2.860.772

2.525.083

2.500.000

2.000.000

1.500.000

1.000.000

500.000

0

2.193.514

1.909.306

2.113.664

2.013.514

1.755.216

669.357

1.290.900

1.601.799

1.683.094

235.321

5.677

52.184

3.317

37.973

143.049 119.076

Kaynak: Türklim

Şekil 2.10. Gemlik Limanları Genel Kargo ve Katı Dökme Yük Elleçlemeleri (Ton).

Araştırma sahasındaki diğer liman Borusan limanıdır. Borusan limanı, Gemsaz mevkiinde stratejik konumuyla Güney Marmara, Ege ve İç Anadolu’dan gerçekleştirelen ithalat ve ihracat faaliyetlerinde Türkiyenin en önemli gümrük alanlarından bir tanesidir. 1984 yılında Borusan Lojistik bünyesinde bulunan limancılık faaliyetleri 2007 yılında Borusan Lojistik’in stratejik iş alanlarından birisi olup, ayrı bir iş ünitesi olarak limancılık faaliyetlerini sürdürmektedir. Konteyner, genel kargo, araç park hizmetlerini alanında uzman kadrosuyla tüm yıl boyunca faaliyetlerine devam etmektedir.

Borusan limanı 280.000 m² gümrüklü ve 80.000 m² gümrüksüz toplam 360.000 m² alanıyla iki ayrı terminalde hizmet vermektedir. 2010 yılında açılan konteyner terminalinde konteyner gemi yükleme boşaltma hizmetleri, reefer konteyner liman hizmetleri, konteyner sabitleme hizmetleri, konteyner terminal hizmetleri, araç parkı hizmetleri, mevcut diğer terminalde ise kargo ve proje yükleri elleçlenmektedir. Toplamda 2500 m² gümrüklü kapalı konteyner sahası ve 240.000 m² gümrüklü açık konteyner sahası bulunmaktadır. Ayrıca gümrüksüz 70.000 m² ve 70.000 m² boş konteyner sahası da konteyner depolama hizmetlerinde kullanılmaktadır. Konteyner terminalinin rıhtım derinliği -14 ile -15 m arasında değişmektedir. Rıhtımın uzunluğu ise 450 m’dir. Deniz üstü terminal alanı ise 120.000 m²’dir. Rıhtımlarda her türlü yükü boşaltmak ve yüklemek üzere yeterli kapasitede vinçler bulunmaktadır.191

Tablo 2.21. Gemlik Limanları Konteyner Elleçlemeleri (TEU).

Kaynak: Türklim

Konteyner iş hacimleri 2002 yılından itibaren devamlı artış göstermektedir. 2012 yılında 230,075 TEU konteynerin yükleme ve boşaltılması yapılmıştır. 2005 yılından günümüze kadar 979.882 TEU konteynerin yükleme ve boşaltma işlemi yapıldığı liman Gemlik ve çevresi için istihdam olanakları sağlamaktadır. Tablo 2.11’de Güney Marmara limanlarının konteyner elleçlemeleri gösterilmektedir.

Şekil 2.11. Gemlik Limanları Konteyner Elleçlemeleri (TEU).

Borusan çok amaçlı terminalde ise genel kargo yükleme boşaltma hizmetleri, gümrüklü depolama, antrepo, gümrüksüz depolama hizmetleri, proje kargo hizmetleri ve dökme yük hizmetleri verilmektedir. -12 m en derin yeri olan rıhtım 788 m uzunluktadır. Deniz üstü terminal alanı ise yaklaşık olarak 160.000 m²’dir.

Gümrüklü-gümrüksüz, açık-kapalı depolama alanları ile 75.000 m² alanda kargo faaliyetleri yapılmaktadır. Genel kargo liman kapasitesi 5.000.000 ton olup, gümrüklü kapalı depolama kapasitesi 80.000 ton civarındadır.

Bölgesinde genel kargo pazar lideri olan Borusan Limanı’nda çelik ürünleri, paletli ve ambalajlı ürünler elleçlenmektedir. Yıllık kapasitesi 5.000.000 ton olan limanın günlük elleçleme kapasitesi ortalama 6.000 tondur. 2002 yılından itibaren 2009 yılına kadar inişli çıkışlı kargo elleçlemeleri görülmektedir. Sahada kargo elleçlemesi, 2009 yılından itibaren devamlı artış göstererek, 2012 yılında 3.200.411 tona ulaşmıştır. Tablo 2.11’de Güney Marmara limanları genel kargo ve katı dökme yük elleçlemeleri gösterilmiştir.

Borusan Limanı Bursa ve çevresinde üretimi yapılan araçların ihracat ve çeşitli ülkelerin araçlarının ithalatının yapıldığı önemli sahalardandır. Borusan limanı 5500 araçlık terminal alanı sayesinde bölgenin en yüksek kapasiteli araç parkına sahiptir. Araç parkı kapasitesi gümrüklü 90.000 m² liman araç sahası da 90.000 m² olmak üzere toplam 180.000 m²’dir. 2004 yılından itibaren araç ithalat ve ihracatının yapıldığı liman da araç sayısı 2008 yılından sonra devamlı artış göstermiştir (Tablo 2.10). 2012 yılında yaklaşık olarak 170.000 adet araç limandan ithal veya ihraç edilmektedir. Araç parkının

rıhtıma yakınlığı Ro-Ro gemilerine yapılan yüklemeleri kolaylaştırmaktadır. Saatte yaklaşık olarak 100-150 araç gemilere yüklenmektedir.

Borusan Limanı’nın diğer faaliyet alanı proje kargo hizmetleridir. Türkiye’nin en büyük proje yüklerini elleçleyen liman, uygun lokasyon avantajları sayesinde, proje kargo konusunda tercih edilmesinin en önemli nedenidir. Faklı ebat ve tonajlarda yılda yaklaşık olarak 40.000 ton proje kargo elleçlenmesi yapılmaktadır. 2010 yılında Türkiye geneli yapılmış en yüksek tonajlı tek parça kargo yüklemeleri (1.100 ton, 550 ton ve 350 ton) Borusan Limanı’nda yapılmıştır. Ayrıca liman sahip olduğu vinç ve lastik tekerlekli yükleyiciler ile dökme yük elleçleme faaliyetlerini sürdürmektedir.

Araştırma sahasında bulunan diğer liman Roda Limanı’dır. Roda limanı, 2007 yılında genel yük ve konteyner yükleme ile beraber depolama ve lojistik hizmetleri de vermeye başlamıştır. 646 metre uzunluğu ve -4 ile -15 m arasında derinliğe sahip rıhtımı ile genel yük-konteyner yükleme ve boşaltma faaliyetlerini sürdürmektedir. Liman, Gemsaz mevkiinde 103.600 m² gümrüklü ve 67.000 m² gümrüksüz alan üzerinde kurulmuştur. İstifleme kapasitesi yaklaşık 5.500 TEU olup, elleçleme kapasitesi genel yükte 2.000.000 ton/yıl, konteyner yüklerinde ise 250.000 TEU/yıl kapasiteye sahiptir.192

Liman genel kargo yükünü 2011 yılı içinde 1.683.094 tona çıkarmıştır (Tablo 2.11). Genel konteyner hizmetlerinde ise 110.308 TEU’ya çıkarmıştır (Tablo 2.12). Liman 2011 yılı itibariyle 301 konteyner ve 523 yük gemisi ile beraber toplamda 824 gemiye hizmet vermiştir. Elde etmiş olduğu gelirlerin % 57’lik kısmı konteyner, % 43’lük kısmı genel yük gemilerine aittir. Yükleme ve tahliyesi yapılan ürünler kömür % 19, hububat % 18, hurda % 13, madenler % 10, cam kumu % 9, çimento % 9, kil % 8, rulo saç % 5, sunta % 3, tomruk % 1 ve seramik % 1 ürünleridir.

Ayrıca araştırma sahasında, 2012 yılının mart ayı itibariyle deneme uçuşları tamamlanan deniz uçağı Bursa Büyükşehir Belediyesi kontrolünde Gemlik ile Haliç arasında uçuşlara başlamıştır. Deniz uçağı ile Gemlik ve Bursa’nın İstanbul’la sanayi, ticari ve turizm ilişkilerinin daha kuvvetli hale getirilmesi amaçlanmaktadır. Gemlik’in ulaşılabilir bir şehir olmasının yanında, marka değerini de arttıracak önemli bir yatırım olarak karşımıza çıkan deniz uçağı halk tarafından ilgi görmektedir. Deneme uçuşlarından sonra günde karşılıklı iki sefer planlanan uçuşların sayısı artan talepler

192Roda Limanı, Erişim Tarihi: 27.11.2012, http://www.rodaport.com/+

karşısında arttırılmıştır. Gemlik-İstanbul arası yaklaşık olarak 18 dakika gibi bir süreye indirmesi deniz uçağının tercih edilmesinin en önemli nedenidir.