Gemlik Rehberi Gemlik Turizm ve Firma Tanıtım Rehberi Gemlik Tarihi #
19. yüzyılın sonunda, Gemlik kazası 16.000 Ermeni [1] , 12.000 Türk ve 6.000 Rum nüfusuyla ağırlıklı olarak Hıristiyan bir idari birimdi. Birçoğu manavcılıkla uğraştı.
Nikaia Rum Ortodoks Piskoposluğu, nüfusu 33.470 olan 26 topluluktan oluşuyordu. “ Bu piskoposluğun (…) ticari ve ekonomik olarak yıkımına neden olan, bölümün merkezi olan Guemlik’te [Gemlik] ve bu bölgenin diğer topluluklarında yapılan şiddetli boykot oldu. Özellikle iki Balkan Savaşı’ndan sonra Yunan unsuruna karşı yükselen nefret yoğunlaştı ve Guemlik’in esasen bir Yunan kasabası olması nedeniyle Yunanlıların maruz kaldığı daha büyük ve daha keyfi katkılarla sonuçlandı. [ 2]
Daha 1914 yılının Mayıs ayında Gemlik kasabasında ve Nikaia Piskoposluğu’nda “ sistematik zulüm” başlatıldı. Birinci Dünya Savaşı sırasında Nikaia (İznik; İznik) Piskoposluğunun iki bin kadar Rum Ortodoks köylüsü, “ hem mallarını hem de canlarını tehlikeye atarak tarlalara ve zeytinliklere çıkmaya cesaret edemedikleri” için aç kaldı. [ 3] Bununla birlikte, “Venizelos’un 1915 Ağustos’unda yeniden iktidara gelmesi Türkleri o kadar rahatsız etti ki, 10 Eylül’de Türk Hükümeti Broussa Valisine Ghemlek’teki Rum nüfusun tehcirine son vermesini emretti ve etrafındaki ülke.” [4]
1923 yılında Yunanistan ile Türkiye arasında zorunlu mübadele sırasında Rum nüfus Gemlik’i terk etmek zorunda kaldı. Büyük bir kısmı Mora Yarımadası’na taşınmış ve Argolis’te Nea Kios (Yeni Kios) şehrini kurmuştur.
Gemlik kazasında , sakinleri demirciler, hayvan yetiştiricileri, çiftçiler ve zanaatkarlardan oluşan büyük Beyli köyü (nüfus 7.000) dahil olmak üzere üç Ermeni köyü vardı; ataları Eğin’den gelmiş ve 1600 civarında oraya yerleşmişlerdi. İki kilometre daha güneydeki Karsak’ın Ermeni nüfusu 5.000 idi. Üç köy, 1915 yılı Ağustos ayının ortalarında komşu olan Bazarköy kazasının Ermenileri ile aynı zamanda tehcir edildi. [5]
Gemlik Kasabası #
Akdeniz’de il başkenti Bursa’dan çok uzakta olmayan kasabanın tarihi M.Ö. 630 yılına kadar uzanır. Kios (Yunanca Kίος veya Kείος – Keios, Latince Cius) adı Argonaut destanında ve Strabon tarafından zaten geçmektedir. Aristo, Kios (Kionion Politeia) yasalarını övdü. Roma döneminde şehrin adı Prusias ad Mare idi.(Denizde Prousa). İpek Yolu zamanlarında Kios, Çin’e giden ticaret yolunun sonu günümüzün modern serbest limanı Gemlik’ten uzak olmadığı için Akdeniz’in en zengin şehirlerinden biriydi. 1484 gibi erken bir tarihte Gemleyük olarak anılan Osmanlı toponimi Gemleyik, yazılı dilde 20. yüzyılın başlarına kadar tercih edilmektedir. 1920/21 yıllarında Gemlik bölgesinin büyük bir kısmı, 3 Temmuz 1920’de Kios’u (Gemlik), 10 Mart 1921 ve tekrar 27 Haziran 1921’de Lefke’yi alan Yunan Ordusu tarafından işgal edildi. Askania Gölü ve Nikaia’nın güney kıyısı, Yunan Ordusu’nun 1922 Ağustos’unun sonundaki yenilgisine kadar tutuldu. Temmuz 1920’den 1921 yazının başlarına kadar Gemlik , Yunan Ordusunun 10. Tümeninin karargahı oldu.
Eski Rum yerleşim yerlerinden sadece harap evler ve camiden dönüştürülmüş bir Ortodoks kilisesi korunmuştur.
Nüfus #
20. yüzyılın başlarında, Gemlik hala “temelde (a) Yunan limanı”ydı ve “neredeyse 100 Ermeni” vardı. [6]
Ekümenik Patrikhane: Yunan Karşıtı Boykot (Mayıs 1914) #
“(…) Türkler tutumlarını haklı çıkarmak için her fırsatı aradılar. Bir polis memurunun kötü niyetli biri tarafından öldürülmesi, onlara çok sayıda Hıristiyanı tutuklamak ve onlara kötü davranmak için iyi bir fırsat sundu. Hükümete karşı komplo kurdukları için Hıristiyanlar aleyhine sahte bir vatana ihanet suçlaması getirildi. Onların iftiracıları, Hıristiyanları bir Yunan devrimci komitesi kurmakla suçlamaktan çekinmediler ve bunun sonucunda Anastasse Pinatsis, Achille Karakassis, Elias Politis ve diğerleri hapse atıldı. Ancak bu suçlamanın asılsız olduğu ortaya çıkınca, Türkler, Guemlek [Gemlik] Hıristiyanlarına her gün artan zulmü haklı çıkarmak için yalancı Türk tanıkların yardımıyla onlara karşı daha ciddi nitelikte yeni bir suçlama getirdiler.
Bazı hayali suçlar işlendi. Yetkililer bunun tekrarını önlemek için önlem almalıdır. Sakinlerinin en barışçıllarından olan sanıkların ikametgahları ihlal edilmiş, özel mektup ve diğer belgelere vb. el konmuştur.
Hristiyanların can ve malları her gün zalimlerin elinde daha da güvencesiz hale geldi. Cinayetler ve kundakçılık eylemleri, yetkililerin bu iğrenç durumu bastırmak için herhangi bir çaba göstermeden sıklıkla işlendi. Hırıstiyanlarla ticarete karşı uygulanan boykotların yoğunluğuna bakılırsa, Türk yetkililerin bunu cesaretlendirdiği görüldü.
Rumların elindeki Guemlek ticaretini tamamen mahvetmekle yetinmeyen Türkler, ithal ettikleri sebze, meyve vb. yerin. Bu amaçla Kürtler, Çerkesler, Arnavutlar, Lazlar ve diğerleri gibi en vahşi Yunan karşıtı unsurları kullandılar. Yunan kayıkçıların yerini Türkler aldı ve fakir balıkçılar, balık avlarken sık sık saldırıya uğradıkları için ticaretini bırakmak zorunda kaldılar. (…)” (7)
Bir Ermeni Sağ Kalanın Tanıklığı #
Gemlik doğumlu Hike Semerjian ve ailesi 1915 yılında Kütahya ve Eskişehir üzerinden tehcir edilmiş, ancak 1923 yılında İstanbul’a kaçarak Amerika Birleşik Devletleri’ne göç etmiştir: https://vhaonline.usc.edu/viewingPage?testimonyID= 56635&dönüşIndex=0
Kaynak:
1. Dizin Anatolicus, https://nisanyanmap.com/?y=Gemlik&t=&lv=1 ; R. Kévorkian’a göre kazadaki Ermeni nüfusu 12.100 ; bkz. Kevorkian, op. alıntı, s. 561
2. Ekümenik Patrikhane: Türkiye’de Rumlara Karşı Zulüm, 1914-1918. Konstantinopolis 1919, s. 53. – https://archive.org/details/persecutionofgre00consrich
3. Ekümenik Patrikhane, op. alıntı, s. 51
4. İyon, Theodore P.; Brown, Caroll N. (Carroll Neidé): Avrupa Savaşı’nın Başlangıcından Beri Türkiye’de Yunanlıların Zulüm. New York: Pub. American-Hellenic Society için Oxfort University Press, American Section, 1918, s. 72
5. Kévorkian, Raymond: Ermeni Soykırımı: Tam Bir Tarih. Londra, New York: IB Tauris, 2011, s. 561f.
6. age
7. Ekümenik Patrikhane: Türkiye’de Rumlara Karşı Zulüm, 1914-1918. Konstantinopolis (Londra: Hesperia Press, 1919), s. 54