Arazi Özellikleri ve kullanımı

GEMLİK İLÇESİNDE ARAZİ KULLANIMI #

Arazi kullanımı, dilimizde, İngilizce “landuse” terimine karşılık gelen bir kavram olarak kullanılmaktadır. Burada “land”, kelimesinin Türkçe karşılığı “arazi” olup, dar anlamlı olarak düşünmemek gerekmektedir.110 “Arazi”, yeryüzünü kaplayan biyofiziksel örtü olup, doğal ve insan kaynaklı süreçlerin bir ürünü olarak ortaya çıkmaktadır. “Arazi Kullanımı” ise; yeryüzünde ekonomik, sosyal, kültürel, siyasi unsurlardan etkilenen insan faaliyetlerini ifade etmektedir.111 İnsanın da içinde yer aldığı coğrafi mekânın kullanımına ait unsurlar, insanla doğal ortam arasındaki etkileşim, arazinin kullanımı üzerinde doğrudan kendini gösterebilmektedir.

110Barış Taş, Tosya İlçesinde Araziden Yararlanma ve Planlamaya Yönelik Öneriler, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1993.

111Fatih Kara, Akif Karatepe, “Uzaktan Algılama Teknolojileri İle Beykoz İlçesi (1986-2011) Arazi Kullanımı Değişim Analizi”, Marmara Coğrafya Dergisi, sayı: 25, 2012, s. 378-389.

Doğal arazi örtüsü insan faaliyetlerine bağlı olarak, uzun yıllar süresince büyük değişikliklere maruz kalmaktadır. 20-30 yıl öncesine kadar tarım alanı, orman, mera ve otlaklarla kaplı olan bir saha, zamanla yerleşme, sanayi ve ticaret alanlarına dönüşmektedir. Özellikle ülkemizde 1970’li yıllardan itibaren görülmekte olan sanayileşme faaliyetleri nüfusun belirli alanlarda yoğunlaşmasına neden olmuştur. Sanayileşme hareketleri köyden şehre göçü arttırarak, şehir merkezinde yeni yerleşim yerlerinin oluşmasına neden olmuştur. Sanayileşmenin beraberinde meydana gelen göç hareketleri, şehirlerde plansız ve kontrolsüz yapılaşmalar oluşturmuş bunun sonucunda yerleşim alanları verimli tarım arazilerinin üzerine kurulmaya başlanmıştır. İnsanoğlunun ihtiyaçlarının artmasına bağlı olarak ortaya çıkan tüketim ve nüfusta meydana gelen artışlar doğal arazi örtüsünün değişimini zorunlu hale getirmiştir.

Yeryüzünde yasayan canlılar, yasadıkları doğal ortamdan farklı sekilerde yararlanmaktadırlar. Canlılar denilince, sadece insanoğlu düşünülmemelidir. Dünyamız, insanların yanında, birçok canlı varlığa da ev sahipliği yapmaktadır. Bu anlamda, hayvanlar, hatta bitkiler dahi yeryüzünden farklı biçimlerde yararlanmaktadırlar.112

Araziden yararlanma, arazinin kullanma tespiti, değer bakımından sınıflandırılması ve kullanma şeklinin planlanması seklinde tanımlanabilir. Doğal çevrenin önemli bir bölümünü oluşturan yeryüzü, insanoğlu tarafından faydalanıldığı ölçüde değişik sekilerde değerlendirilmekte ve buna bağlı olarak ekonomik etkinlikler çeşitlilik kazanmaktadır. Burada üzerinde durulması gereken önemli nokta, doğal çevre potansiyelinden insanoğlunun nasıl ve hangi ölçüde yararlanabildiğinin ortaya çıkarılmasıdır.113 Bu bakımdan, araziden yararlanma üzerine yapılmış çalışmalarda mevcut arazi kullanım durumu belirlenip, bu arazinin nasıl kullanılması gerektiğinin, yani planlamasının yapılması gerekmektedir. Son yıllarda arazi kullanımı ile ilgili çalışmalar coğrafyacılar tarafından da yapılamaya başlanmıştır. Coğrafyanın, mekân ile insan arasındaki etkileşimi inceleyen bir planlama bilimi olduğu düşünülürse, coğrafyacıların, arazi kullanımı ve planlaması konularına daha fazla öncelik vermesi gerekmektedir.

112Muhammed Bahadır, Yalova İli Arazi Kullanımının Uzaktan Algılama Teknikleri İle Belirlenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Afyonkarahisar Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyon 2007.

113Ali Özçağlar, “Çarşamba Ovası ve Yakın Çevresinde Araziden Faydalanma”, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı: 3, 1994, s. 93.

Araştırma sahasındaki arazi bölünüşü incelendiğinde, Gemlik İlçe Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü’nün verileri ile ARC-GIS programı ile yaptığımız ölçümler arasında farklılıklar bulunmaktadır. İlçe Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü ve Bursa ili arazi varlığı verilerine göre ilçe toprakları toplamda 413 km² yaklaşık olarak

41.343 hektardır. Gemlik İlçe Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü verilerine göre, Gemlik ilçesi arazi dağılımı; 411 hektarı (% 1) çayır mera alanları, 6257 hektarı (% 15,1) tarıma elverişsiz alanlar, 13.043 hektarı (% 31,6) tarım alanları ve 21.632 hektar ile (% 52,3) orman alanları oluşturmaktadır (Tablo 2.2). ARC-GIS programı ile yapmış olduğumuz ölçümlere göre ilçe toprakları toplamda 407 km² yaklaşık olarak 40.702 hektar olarak ölçülmüştür.

Yerleşim alanlarının dağılışı, İlçe Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü ve diğer resmi kurum ve kuruluşlarda bulunmadığı için ARC-GIS programı ile Gemlik arazi dağılımının tespit edilmesi yoluna gidilmiştir. Arazi ölçümlerinde ilçe arazi varlığının 2224 hektarı (% 5,5) yerleşim alanları, 2754 hektarı (% 6,8) otlak alanları, 20.570 hektarı (% 50,5) orman alanları, 15.154 hektarı (% 37,2) tarım alanlarından oluştuğu tespit edilmiştir (Tablo 2.1). Bu ölçümlerde ki amacımız yerleşim birimlerinin kaplamış olduğu alanı hesaplamak olduğu için, çalışmanın ziraat coğrafyası bölümünde Gemlik İlçe Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü’nün verileri dikkate alınmıştır.

Tablo 2.1. Gemlik İlçesinde Genel Arazi Bölünüşü.

Kaynak: ARC-GIS Programı İle Yapmış Olduğumuz Ölçümler.

% 6,8

% 5,5

Orman Alanları

% 50,5

Tarım Alanları

% 37,2

Otlak Alanları

Yerleşim Alanları