Hayvancılık

HAYVANCILIK #

İnsanoğlunun yerleşik hayata geçmeden önce ve yerleşik hayata geçtikten sonraki hayat tarzının en önemli unsurlarından olan hayvancılık, evcil hayvan yetiştirme faaliyeti olarak adlandırılmaktadır.138 Zirai faaliyet kollarından bir tanesi olan hayvancılık,139 insan yaşamına direkt etki etmektedir. Bu nedenle coğrafi koşulların ekonomik çeşitliliği önemli ölçüde sınırlandırdığı alanlarda, hayvancılık faaliyetleri insan yaşamında önem kazanır.

Ülkemizde farklı hayvan yetiştirme yöntemleri uygulanmaktadır. Bu yöntemlerden biri, polikültür tarımsal faaliyetlerin yapıldığı alanlarda, kıyı ve kıyıya

137

Gemlik Ticaret ve Sanayi Odası Yayın Organı, Sayı: 1, s. 51, Erişim Tarihi: 9 Eylül 2012,

138 Doğanay vd., s. 248.

139Saliha Koday, Doğu Anadolu Bölgesinde Hayvancılık, Atatürk Üniversitesi Yayınları, No: 949, Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 104, Araştırmalar Serisi No: 74, Erzurum 2005, s. 11.

yakın kesimlerde (0-500 m yükselti kuşağı) et ve süt verimi yüksek kültür ırkı hayvan yetiştiriciliğidir.140 Sahada kıyı ve ovalık alanlarda et ve süt verimi yüksek kültür ırkı hayvan yetiştiriciliği yapılmaktadır.

Araştırma sahasında topoğrafik etmenler ekip dikme faaliyetlerini geliştirmiş ancak hayvancılık faaliyetlerini sınırlandırmıştır. Sahadaki mevcut koşulların ekili-dikili alanları sınırlandırmaması hayvancılığın gelişmesine engel olmuştur. Sahanın arazi kullanımına bakıldığı zaman yalnızca % 1,0’lik (411 hektar.) bölümü çayır-mera alanlarından oluşmaktadır. Arazi kullanımından anlaşılacağı üzere geniş otlakların yer almaması ve yer şekillerinin hayvancılık için uygun olmaması, hayvancılığın sahanın genelinde gelişmemesine neden olmuştur.

İlçede hayvancılık faaliyetleri köylere göre ilçe merkezinde yoğunluk kazanmıştır. Bu durumun oluşmasındaki ana etken köylerden şehir merkezine yapılan göçler ile yurdumuzun çeşitli bölgelerinden şehir merkezine yapılan göçlerdir. Çalışmanın nüfus ve yerleşme bölümünde belirtildiği üzere köylerdeki nüfus oranı % 8’e kadar gerileme göstermiştir. Nüfustaki bu durumdan dolayı köylerde hayvancılık faaliyetleri birkaç aileye bağlı olarak gerçekleştirilmektedir.

Ekstansif tarım yönteminin141 topografya nedeniyle oluşamamış olması hayvancılığın ilçe ekonomisine katkısını sınırlandırmıştır. Sahada hayvan varlığı

140Koday, s. 3.

141Ümit Sergün, Beşeri Coğrafya Açısından Bir Araştırma Uluova, İstanbul Üniversitesi Edebiyat

açısından en önemli faaliyet küçükbaş hayvancılıktır. Aşağıdaki tabloda görüleceği üzere 2012 yılı itibariyle sahada 12.700 büyükbaş ve küçükbaş hayvan bulunmaktadır. Bu hayvan varlığının % 17,32’si büyükbaş (2200), % 82,68’i ise (10.500) küçükbaş hayvanlardan oluşmaktadır (Tablo 2.11).

Yapmış olduğumuz arazi çalışmalarında büyükbaş hayvan varlığının sahadaki dağılımı incelendiğinde Samanlı Dağının yamaç köylerinde (Haydariye) ve Katırlı Dağlarının güney kısımlarındaki köylerde (Adliye, Fevziye, Muratoba, Kurtul, Şükriye ve Fındıcak) büyükbaş hayvancılık faaliyetleri yapılmaktadır. Fakat araştırma sahasındaki büyükbaş hayvancılık faaliyetleri Gemlik Ovasında yoğunlaşmıştır. İlçe merkezinde hayvancılık faaliyetlerinin yoğunlaşmasının nedeni göçlerdir. Doğu Anadolu ve Karadeniz Bölgesinden Gemlik’e göç eden ailelerin temel geçim kaynağı büyükbaş hayvancılıktır. Gemlik Ovasında yer alan gecekondularda ve ilkel konutlarda oturan aileler tarafından yapılmakta olan hayvancılık faaliyetleri, Gemlik Ovasında hayvanların ahır veya ağıllarda kaba yemlerle beslenmesi esasına dayalı devam etmektedir. Buradaki hayvanların büyük çoğunluğu kültür ırkı ve yerli sığırdır.

Tablo 2.11. Araştırma Sahasında Hayvan Sayıları.

Kaynak: Gemlik İlçe Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü.

Fakültesi Yayınları No: 2029, Coğrafya Enstitüsü Yayını No: 82, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1975, s. 146.

Arıcılık 3,6 Sığır 3,2

Koyun 9,5

Keçi; 6

At 0,06

Eşek 0,01

Kedi 0,33

Köpek 1,5

Hindi 16,6

Tavuk 58,4

Kaz 0,4

Ördek 0,4

Şekil 2.7. Araştırma Sahasında Hayvan Sayılarının Oranları. #

Otlakların geniş yer kaplamaması ilçe genelinde hayvancılığın gelişimini olumsuz yönde etkilemiştir. Bu olumsuz durum hayvancılık faaliyetlerini zeytin yapraklarına bağımlı hale getirmiştir. Zeytin budama dönemlerinde dövülerek biriktirilmiş olan zeytin yaprakları hayvanlar için önemli bir besin kaynağıdır. Yıl boyunca hayvanlara dövülmüş zeytin yaprağı ve yem yedirilmektedir.

İlçe genelinde küçükbaş hayvancılığı koyun ve keçi yetiştiriciliği oluşturmaktadır. İlçe genelinde 2012 yılı itibariyle 10.500 küçükbaş hayvan bulunmaktadır. Özellikle Samanlı Dağının yamaçları (Haydariye Köyü) ve Katırlı Dağının eteklerindeki köylerde küçükbaş hayvancılık faaliyetleri görülmektedir. Gemlik Ovası’nda büyükbaş hayvancılık faaliyetlerinin tercih edilmesi, küçük

Büyükbaş ve küçükbaş hayvancılığın yanı sıra kümes hayvancılığı da Gemlik ilçesinde köylerde yapılmaktadır. İlçe genelinde 2012 yılı itibariyle 40.000 tavuk, 200 ördek, 200 kaz ve 11.400 hindi bulunmaktadır. İlçede en fazla yetiştirilen kümes hayvanı türü tavuktur. Köylerde küçükbaş ve büyükbaş hayvancılık faaliyetleri ile uğraşmayan yaşlı insanlar tarafından gerçekleştirilen kümes hayvancılığı gelir getirici özellik göstermez. Geçmiş dönemde zeytinlerin taşınmasında kullanılan at ve eşek sayısı günümüzde azalma göstermiştir. Saha genelinde 55 at ve 10 eşek bulunmaktadır

Sahada geçmişten günümüze kadar önemini koruyan diğer bir tarımsal etkinlik ise arıcılıktır. Arıcılık, doğrudan toprağa bağlı olmayan ekonomik faaliyet olması nedeniyle çiftçiler tarafından her zaman önemli bir geçim kaynağı olmuştur.142 İklim, bitki örtüsü ve hidrografik etmenler arıcılık faaliyetlerini doğrudan etkiler. Doğal çevre koşullarından etkilenen arıcılık faaliyetleri, geceleri soğuk, rüzgâr alan, yaz aylarında ise fazla güneş alan, şiddetli yağışların görüldüğü ve nem oranının yüksek olduğu yerlerde gelişim gösteremez.143 Bu nedenle iklime bağlı doğal faktörler bal üretimini ve kalitesini olumsuz yönde etkilemiştir.

Saha genelinde 2012 yılında fenni kovanlardan oluşan yaklaşık 2500 kovanda

11.000 kg bal elde edilmiştir. Bu duruma göre kovan başına yaklaşık 4,4 kg bal elde edildiği görülmektedir. Ülke genelinde kovan başına yaklaşık olarak 14 kg bal144 elde edildiği düşünülürse kovan başına bal veriminin beklenen seviyede olmadığı anlaşılmaktadır. İklimden kaynaklanan nedenler ve arıcılık için gerekli çayır-mera ve otlakların yeteri kadar geniş yer kaplamaması verimin düşük seviyelerde kalmasında etkili olmaktadır.

Yapmış olduğumuz arazi çalışmalarında arıcılık faaliyetleri geleneksel yöntemlerle yapıldığı tespit edilmiştir. Geleneksel yöntemlerle yapılan arıcılıkta kovanların yer seçimi, güneşe ve rüzgâra karşı konumları ve kovanların kalite bakımları gibi olumsuz durumlar bal verimini etkilemektedir. Arıcılık faaliyetleri için diğer olumsuz durum ise sanayi tesislerinin varlığıdır. Ağır sanayi tesislerinin doğal bitki örtüsünü kirletmesi ilçe genelinde arıcılıktan elde edilen verimin düşük seviyelerde olmasına neden olmaktadır.

142İbrahim Fevzi Şahin, Yaşar Gök, “Erzincan İlinde Arıcılık”, Doğu Coğrafya Dergisi, 9 (11), 2004, s.7-31.

143Harun Tunçel, “Türkiye’de (1966-1986 yılları arasında) Arıcılığa Genel Bir Bakış”, AÜ Türkiye Coğrafyası Dergisi, Sayı: 1, 1992, s. 97-126.

144Akbulak, s. 35.

Sahada yapılan diğer bir hayvancılık faaliyeti ise günümüzde hiçbir ekonomik değeri olmayan ipekböcekçiliğidir. Bilindiği üzere ipekböceği, dut yapraklarıyla beslenen bir canlıdır. Bundan dolayı ipekböceği yetiştiriciliği yapılacak bir bölgede dut yetiştirilebilecek coğrafi koşulların bulunması gerekmektedir. Gemlik ve çevresinin dut yetiştirebilecek toprak şartları ve iklim özelliklerine sahip olmasından dolayı dut bahçeleri önemli bir alanda görülmüştür.

Araştırma sahasında yıllık yağış miktarının yeterli düzeyde olması ipekböcekçiliğinin gelişmesine katkı sağlamıştır.145 Dut ve ipek böceği yetiştiriciliği sahanın güney yamaçlarında, kuzeyden gelen nemli hava kütlelerine açık olan Gürle Dağının güney yamaçları ve Umurbey köyünün denize bakan kesimlerinde yoğunlaşmaktadır.146

Sahada ipekböcekçiliğinin geçmişten günümüze tarihsel gelişimine baktığımızda, Osmanlı Devleti döneminde Bursa, ipekçiliği ile ünlü bir dokuma şehri ve ipek ticaretinin yapıldığı önemli merkez olarak öne çıkmıştır. Bursa Osmanlı Devleti döneminde Avrupa’nın ipek ihtiyacını karşılayan en önemli merkezdir.147 Osmanlı Devleti döneminde Gemlik, ipekböceğinin yaşam alanı olan dutun yetiştirilmesine elverişli coğrafi koşullara sahip olmasının yanında ipek üretimi ve ipek ticaretinin merkezi durumundaki Bursa’ya yakın olması sebebiyle önem verilen bir merkez olmuştur. 18. ve 19. yüzyılda Gemlik halkının önemli geçim kaynağını oluşturan ipekböcekçiliği 20. yüzyılın başlarından itibaren gerilemeye başlamış ve eski önemine bir daha kavuşamamıştır.

Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde, Kurtuluş Savaşı sırasında dutlukların tahrip edilmesi ve nüfus mübadelesi sonrası ipekböcekçiliği ile uğraşan Gayrimüslimlerin sahadan ayrılmasıyla yerlerine gelen göçmenlerinden bu faaliyete yabancı olması ipekböcekçiliğinin gerilemesine neden olmuştur. 1940’lı yıllardan sonra Koza Birliği ve İpekböcekçiliği Enstitüsü’nün kurulması ile beraber üreticilere yapılan desteklerin artması da ipekböcekçiliğinin gelişmesine katkı sağlamamıştır.148

Sonuç olarak ipekböcekçiliği, dutluk alanların zeytinliklere ve şeftali bahçelerine çevrilmesi, ipek böceği ile uğraşan yerli halkın zorunlu göçe tabi tutulması ve zeytinlik

145 İpekböcekçiliği Araştırma Enstitüsü, İpekböcekçiliği ve Dutçuluk, Yayın No: 99, Bursa 2001.

146Akbulak, s. 35.

147Nuran Taşlıgil, “Dünden Bugüne Bursa’da İpekböcekçiliği”, Marmara Coğrafya Dergisi, Sayı: 1, 1997, s. 237-246.

148Doğanay, Türkiye Ekonomik Coğrafyası, s. 208.

alanlarda kullanılan kimyasal maddelerin ipekböceğine zarar vermesi gibi nedenlerden dolayı ortadan kaldırılmıştır. Ayrıca yapay ipeklerin daha ucuza mal ediliyor olması doğal ipekçiliğin gelişmesinin önünde engel teşkil etmektedir. Bu faaliyetin tekrar başlatılması için ipekböcekçiliğini teşvik edici önlemler alınması gerekmektedir.

Gemlik ilçesinde hayvancılık alanında geçmiş dönemlerden beri coğrafi şartların sınırlılığından dolayı besi hayvancılığı yapılmaktadır. Üreticilerin kendi imkânları ile geliştirmeye çalıştığı hayvancılık faaliyetleri yeterli seviyede değildir. Devlet eliyle damızlık koyun sığır desteği sağlanmalıdır.

İlçe genelinde hayvancılığın gelişimini etkileyen faktörlerden biri şehir merkezinde aşırı gelişim gösteren sanayi faaliyetleridir. Şehir merkezinde bulunan sanayi tesisleri işçi göçüne neden olmaktadır. Bundan dolayı genç nesildeki rahat yaşama ve şehirsel alanlardaki çekicilikler hayvancılığa karşı olumsuz bakış açısı geliştirmiştir. Gençlerin hayvancılık konusundaki bilinçlendirilmesi ve devlet eliyle sağlanan mali desteklerle birlikte hayvancılık faaliyetleri geliştirilebilir.